13. Quan Niệm Vô Thường, Khổ, Vô Ngã Theo Đời

PHẬT GIÁO NGUYÊN THỦY - THERAVĀDA

NỀN TẢNG PHẬT GIÁO (MŪLABUDDHASĀSANA)

QUYỂN X

 Pháp-Hành Thiền-Tuệ

Tỳ khưu Hộ Pháp (Dhammarakkhita Bhikkhu)

QUAN NIỆM VÔ-THƯỜNG, KHỔ, VÔ-NGÃ THEO ĐỜI

Trong thời kỳ Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác chưa xuất hiện trên thế gian, hoặc đối với những người không hiểu biết về giáo pháp của Đức-Phật, có các quan niệm:

- QUAN NIỆM VỀ VÔ-THƯỜNG: Đối với số người, những gì có tính chất không được bền vững lâu dài, có rồi lại bị hư hại, hoặc mất đi, v.v… người ta cho là vô-thường.

Ví dụ: Khi nghe người chết, chiếc xe bị hư, cái ly bị bể, xảy ra sự biến đổi, v.v… Người ta nói với nhau rằng: “Vô-thường!”

- QUAN NIỆM VỀ KHỔ: Đối với số người, khi gặp sự khổ thân như: Bị bệnh hoạn ốm đau, bị tai nạn, bị đánh đập tàn nhẫn, bị nóng lạnh, bị đói khát, v.v… Người ta nói với nhau rằng: “Khổ quá!”

Hoặc khi gặp nỗi khổ tâm như: Sầu não khóc than thương tiếc đến người thân đã chết, của cải tài sản bị mất, v.v… Người ta nói với nhau rằng: “Khổ quá!”

- QUAN NIỆM VỀ VÔ-NGÃ: Đối với số người không từng học hỏi giáo-pháp của Đức-Phật, không từng nghe chánh-pháp của Đức-Phật, thì không có quan niệm về vô-ngã, bởi vì số người ấy vốn là người thường chấp ngã, chấp thủ có ta.

Dù cho số người ấy có quan niệm về vô-thường, quan niệm về khổ cũng chỉ là một cách thô thiển mà thôi.

Thật vậy, một người sống qua bấy nhiêu năm, rồi mới chết, một chiếc xe chạy qua thời gian, rồi mới bị hư, một cái ly đã sử dụng qua, rồi mới bị bể, v.v…

Như vậy, quan niệm về vô-thường đối với họ chờ có thời gian. Và quan niệm về khổ đối với họ phải chờ có bệnh hoạn ốm đau, bị tai nạn thương tích, v.v…

Trong Phật-giáo, hàng thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Gotama, nếu hành-giả nào là hạng người tam-nhân (tihetukapuggala) có đủ 10 pháp-hạnh ba-la-mật, có đủ 5 pháp-chủ: Tín-pháp-chủ, tấn-pháp-chủ, niệm-pháp-chủ, định-pháp-chủ, tuệ-pháp-chủ, có duyên lành lắng nghe chánh-pháp của Đức-Phật, rồi hành-giả ấy thực-hành pháp-hành thiền-tuệ có khả năng phát sinh trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp tam-giới, cho đến trí-tuệ thiền-tuệ thứ 4 gọi là uddayabbayānupassanāñāṇa: Trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ sự sinh, sự diệt của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp hiện tại do nhân-duyên-sinh, do nhân-duyên-diệt, nên thấy rõ, biết rõ 3 trạng-thái chung: Trạng-thái vô- thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã của mỗi sắc-pháp hiện-tại ấy, mỗi danh-pháp hiện-tại ấy, dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận mọi tham-ái, mọi phiền-não không còn dư sót, trở thành bậc Thánh A-ra-hán, rồi tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới.

Thật ra, thật-tánh của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp; sự sinh, sự diệt của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp; 3 trạng-thái chung: Trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp tam-giới vẫn luôn luôn hiện hữu, nhưng không có một ai có khả năng chỉ dạy cho biết, cho thấy, mãi cho đến khi Đức-Phật Gotama xuất hiện trên thế gian. Khi ấy, Đức- Phật Gotama mới thuyết pháp, giảng dạy các pháp ấy, để tế độ chúng-sinh có duyên lành nên tế độ.

TRẠNG-THÁI CHI TIẾT CỦA 3 TRẠNG-THÁI-CHUNG

Tất cả mọi sắc-pháp, mọi danh-pháp thuộc về pháp- hữu-vi đều có 3 trạng-thái-chung: Trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã.

Trong mỗi trạng-thái-chung của sắc-pháp, của danh-pháp ấy có nhiều trạng-thái chi-tiết được trình bày trong bộ Visuddhimagga phần Maggāmaggañāṇadassana-visuddhi như sau:

ANICCALAKKHAṆA: TRẠNG-THÁI VÔ-THƯỜNG

Trạng-thái vô-thường có 10 trạng-thái chi tiết:

1- Aniccato: Với trạng-thái vô-thường.

2- Palokato: Với trạng-thái tiêu diệt.

3- Calato: Với trạng-thái biến đổi.

4- Pabhaṅguto: Với trạng-thái tan rã.

5- Addhuvato: Với trạng-thái không bền vững.

6- Vipariṇāmadhammato: Với trạng-thái biến đổi là thường.

7- Asārakato: Với trạng-thái vô dụng, không cốt lõi.

8- Vibhavato: Với trạng-thái bị suy.

9- Saṅkhatato: Với trạng-thái bị cấu tạo.

10- Maraṇadhammato: Với trạng-thái diệt, chết là thường.

10 trạng-thái chi tiết của trạng-thái vô-thường cũng là đối-tượng của trí-tuệ thiền-tuệ aniccānupassanā. Mỗi trạng-thái chi tiết phát sinh tuỳ theo năng lực trí-tuệ thiền-tuệ của mỗi hành-giả.

DUKKHALAKKHAṆA: TRẠNG-THÁI KHỔ

Trạng-thái khổ có 25 trạng-thái chi-tiết:

1- Dukkhato: Với trạng-thái khổ khó chịu.

2- Rogato: Với trạng-thái khổ như bệnh tật.

3- Gaṇḍato: Với trạng-thái khổ như ung nhọt.

4- Sallato: Với trạng-thái khổ như mũi tên độc.

5- Aghato: Với trạng-thái khổ bất hạnh.

6- Ābādhato: Với trạng-thái khổ như ốm đau.

7- Ītito: Với trạng-thái khổ suy đồi.

8- Upaddavato: Với trạng-thái khổ tai nạn.

9- Bhayato: Với trạng-thái khổ đáng kinh sợ.

10- Upasaggato: Với trạng-thái khổ cản trở.

11- Atāṇato: Với trạng-thái khổ không có nơi bảo hộ.

12- Aleṇato: Với trạng-thái khổ không có nơi ẩn náu.

13- Asaraṇato: Với trạng-thái khổ vì không có nơi nương nhờ.

14- Ādīnavato: Với trạng-thái khổ vì tội chướng.

15- Aghamūlato: Với trạng-thái nguồn gốc của khổ.

16- Vadhakato: Với trạng-thái khổ như kẻ sát hại.

17- Sāsavato: Với trạng-thái khổ do phiền-não trầm-luân.

18- Mārāmisato: Với trạng-thái khổ như mồi của Ma.

19- Jātidhammato: Với trạng-thái khổ sinh là thường.

20- Jarādhammato: Với trạng-thái khổ già là thường.

21-Byādhidhammato: Với trạng-thái khổ bệnh là thường.

22- Sokadhammato: Với trạng-thái khổ sầu não là thường.

23- Paridevadhammato: Với trạng-thái khổ than khóc là thường.

24- Upāyāsadhammato: Với trạng-thái nỗi thống khổ cùng cực.

25- Saṃkilesikadhammato: Với trạng-thái khổ bị ô nhiễm bởi phiền-não.

25 trạng-thái chi-tiết của trạng-thái khổ cũng là đối-tượng của trí-tuệ thiền-tuệ dukkhānupassanā. Mỗi trạng-thái chi tiết phát sinh tuỳ theo năng lực trí-tuệ thiền-tuệ của mỗi hành-giả.

ANATTALAKKHAṆA: TRẠNG-THÁI VÔ-NGÃ

Trạng-thái vô-ngã có 5 trạng-thái chi-tiết:

1- Anattato: Với trạng-thái vô-ngã, không phải ta.

2- Parato: Với trạng-thái khác lạ (không phải ta).

3- Rittato: Với trạng-thái rỗng không, không có thường, lạc, ngã.

4- Tucchato: Với trạng-thái không có thật là ta.

5- Suññato: Với trạng-thái hoàn toàn không phải ta, không phải của ta.

5 trạng-thái chi-tiết của trạng-thái vô-ngã cũng là đối-tượng của trí-tuệ thiền-tuệ anattānupassanā. Mỗi trạng-thái chi tiết phát sinh tuỳ theo năng lực trí-tuệ thiền-tuệ của mỗi hành-giả.

Như vậy, 3 trạng-thái-chung: Trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã của sắc-pháp, của danh-pháp được phân loại ra trạng-thái chi tiết gồm có 40 trạng-thái chi-tiết, mà mỗi loại trạng-thái chi-tiết của sắc-pháp, của danh-pháp này được hiện rõ đối với hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-tuệ, tuỳ theo 10 pháp-hạnh ba-la-mật, tuỳ theo năng lực của 5 pháp- chủ: Tín-pháp-chủ, tấn-pháp-chủ, niệm-pháp-chủ, định-pháp-chủ, tuệ pháp-chủ và tuỳ theo năng lực của pháp-hành giới, pháp-hành thiền-định, pháp-hành thiền-tuệ của mỗi hành-giả.

Mỗi loại trạng-thái chi-tiết ấy đều có khả năng dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc Thánh-đạo, Thánh-quả và Niết-bàn, trở thành bậc Thánh-nhân trong Phật-giáo như sau:

- Nếu hành-giả có tín-pháp-chủ có nhiều năng lực hơn 4 pháp-chủ còn lại (tấn-pháp-chủ, niệm-pháp-chủ, định-pháp-chủ, tuệ pháp-chủ), và có pháp-hành giới có nhiều năng lực thì trạng-thái vô-thường hiện rõ, dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận mọi phiền-não không còn dư sót, trở thành bậc Thánh A-ra-hán trong Phật-giáo.

Hành-giả trở thành Thánh-nhân bậc nào tuỳ theo 10 pháp-hạnh ba-la-mật, và năng lực của 5 pháp-chủ của hành-giả.

- Nếu hành-giả có định-pháp-chủ có nhiều năng lực hơn 4 pháp-chủ còn lại (tín-pháp-chủ, tấn-pháp-chủ, niệm-pháp-chủ, tuệ pháp-chủ) và có pháp-hành thiền-định có nhiều năng lực thì trạng-thái khổ hiện rõ, dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận mọi phiền-não, trở thành bậc Thánh A-ra-hán trong Phật-giáo.

Hành-giả trở thành Thánh-nhân bậc nào tuỳ theo 10 pháp-hạnh ba-la-mật, và năng lực của 5 pháp-chủ của hành-giả.

- Nếu hành-giả có tuệ-pháp-chủ có nhiều năng lực hơn 4 pháp-chủ còn lại (tín-pháp-chủ, tấn-pháp-chủ, niệm-pháp-chủ, định-pháp-chủ) và có pháp-hành thiền-tuệ có nhiều năng lực thì trạng-thái vô-ngã hiện rõ, dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận mọi phiền-não, trở thành bậc Thánh A-ra-hán trong Phật-giáo. Hành-giả trở thành Thánh-nhân bậc nào tuỳ theo 10 pháp hạnh ba-la-mật, và năng lực của 5 pháp-chủ của hành-giả.

BỐN BẬC THÁNH-NHÂN

Trong Phật-giáo có 4 bậc Thánh-nhân:

1- Bậc Thánh Nhập-lưu (Sotāpanna).

2- Bậc Thánh Nhất-lai (Sakadāgāmī).

3- Bậc Thánh Bất-lai (Anāgāmī).

4- Bậc Thánh A-ra-hán (Arahanta).