15. Phương Pháp Diệt Vô Minh

PHẬT GIÁO NGUYÊN THỦY - THERAVĀDA

NỀN TẢNG PHẬT GIÁO (MŪLABUDDHASĀSANA)

QUYỂN X

 Pháp-Hành Thiền-Tuệ

Tỳ khưu Hộ Pháp (Dhammarakkhita Bhikkhu)

PHƯƠNG PHÁP DIỆT VÔ-MINH

Diệt vô-minh có 2 giai đọan:

- Giai đọan ngăn ngừa vô-minh, cho minh phát sinh.

- Giai đọan diệt tận được vô-minh.

GIAI ĐỌAN NGĂN NGỪA VÔ-MINH, CHO MINH PHÁT SINH BẰNG CÁCH NÀO?

- Vô-minh (avijjā) đó là si tâm-sở (mohacetasika) đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm.

- Minh (vijjā) đó là trí-tuệ tâm-sở (paññācetasika) đồng sinh với 4 dục-giới thiện-tâm hợp với trí-tuệ, 4 dục-giới quả-tâm hợp với trí-tuệ, 4 dục-giới duy-tác-tâm hợp với trí-tuệ, 15 sắc-giới-tâm, 12 vô-sắc-giới-tâm, 8 hoặc 40 siêu-tam-giới-tâm, gồm có 47 hoặc 79 tâm.

Mohacetasika: Si tâm-sở có 4 đặc tính riêng biệt:

1- Añāṇalakkhaṇo: Si tâm-sở có trạng-thái không biết thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp, hoặc không biết chân-lý tứ Thánh-đế.

2- Ārammaṇasabhāvacchādanaraso: Si tâm-sở có phận sự che phủ thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp.

3- Andhakārapaccupaṭṭhāno: Si tâm-sở làm cho tâm tối tăm là quả hiện hữu.

4- Ayonisomanasikārapadaṭṭhāno: Biết sai lầm trong tâm với si-tâm không đúng với 4 trạng-thái của sắc-pháp, của danh-pháp là nguyên nhân gần phát sinh si tâm-sở.

Paññācetasika: Trí-tuệ tâm-sở có 4 đặc tính riêng biệt:

1- Yathābhūtapaṭivedhalakkhaṇā: Trí-tuệ tâm-sở có trạng-thái thấy rõ, biết rõ thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp, chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn.

2- Visayobhāsanarasā: Trí-tuệ tâm-sở có phận sự làm rõ ràng thật-tánh các sắc-pháp, các danh-pháp.

3- Asammohapaccupaṭṭhānā: Trí-tuệ tâm-sở không mê muội, tâm sáng suốt là quả hiện hữu.

4- Yonisomanasikārapadaṭṭhānā: Hiểu biết trong tâm với trí-tuệ đúng với 4 trạng-thái của sắc-pháp, của danh-pháp là nguyên nhân gần phát sinh trí-tuệ tâm-sở.

Như vậy, si tâm-sở phát sinh do nguyên nhân gần là ayonisomanasikāra và trí-tuệ tâm-sở phát sinh do nguyên nhân gần là yonisomanasikāra.

Ayonisomanasikāra là như thế nào?

Ayonisomanasikāra biết sai lầm trong tâm với si-tâm không đúng 4 trạng-thái của sắc-pháp, của danh-pháp như sau:

- Sắc-pháp, danh-pháp có trạng-thái vô-thường (anicca), thì si-tâm biết sai lầm cho là thường (nicca).

- Sắc-pháp, danh-pháp có trạng-thái khổ (dukkha), thì si-tâm biết sai lầm cho là lạc (sukha).

- Sắc-pháp, danh-pháp có trạng-thái vô-ngã (anattā), thì si-tâm biết sai lầm cho là ngã (attā).

- Sắc-pháp, danh-pháp có trạng-thái bất-tịnh (asubha), thì si-tâm biết sai lầm cho rằng: Tịnh, tốt đẹp (subha).

Do ayonisomanasikāra biết sai lầm trong tâm cho là thường, lạc, ngã, tịnh như vậy, nên si tâm-sở (moha- cetasika), gọi là vô-minh (avijjā), phát sinh làm che phủ thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp.

Yonisomanasikāra là như thế nào?

Yonisomanasikāra hiểu biết trong tâm với trí-tuệ đúng 4 trạng-thái của sắc-pháp, của danh-pháp như sau:

- Sắc-pháp, danh-pháp có trạng-thái vô-thường (anicca) thì trí-tuệ hiểu biết đúng là vô-thường (anicca).

- Sắc-pháp, danh-pháp có trạng-thái khổ (dukkha), thì trí-tuệ hiểu biết đúng là khổ (dukkha).

- Sắc-pháp, danh-pháp có trạng-thái vô-ngã (anattā), thì trí-tuệ hiểu biết đúng là vô-ngã (anattā).

- Sắc-pháp, danh-pháp có trạng-thái bất-tịnh (asubha), thì trí-tuệ hiểu biết đúng là bất tịnh (asubha).

Do yonisomanasikāra hiểu biết trong tâm với trí-tuệ đúng 4 trạng-thái: Trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, trạng-thái bất-tịnh của sắc-pháp, của danh-pháp như vậy, nên trí-tuệ tâm-sở (paññācetasika), gọi là minh (vijjā) phát sinh làm hiện rõ thật-tánh hiển nhiên của sắc-pháp, của danh-pháp.

PHƯƠNG PHÁP NGĂN NGỪA VÔ MINH, CHO MINH PHÁT SINH

Hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-tuệ luôn luôn có yonisomanasikāra hiểu biết đúng trong tâm với trí-tuệ đúng 4 trạng-thái: Trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, trạng-thái bất-tịnh của sắc-pháp, của danh-pháp, nên ngăn ngừa được vô-minh không phát sinh, đồng thời làm nguyên nhân gần phát sinh trí-tuệ thiền-tuệ (vipassananā), gọi là minh (vijjā) làm hiện rõ thật-tánh hiển nhiên của sắc-pháp, của danh-pháp tam- giới là:

- Trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ trạng-thái-riêng của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp.

- Trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ thật-tánh hiển nhiên của sắc-pháp, của danh-pháp.

- Trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ sự sinh, sự diệt của sắc-pháp, của danh-pháp.

- Trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ 3 trạng-thái-chung: Trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, của sắc-pháp, của danh-pháp, dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế.

GIAI ĐỌAN DIỆT TẬN VÔ-MINH BẰNG CÁCH NÀO?

Hành-giả tiếp tục thực-hành pháp-hành thiền-tuệ có yonisomanasikāra hiểu biết đúng trong tâm với trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ 4 trạng-thái: Trạng-thái vô- thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, trạng-thái bất-tịnh của sắc-pháp, của danh-pháp tam-giới làm nguyên nhân gần phát sinh trí-tuệ thiền-tuệ tam-giới (lokiyavipassanā) cho đến phát sinh trí-tuệ thiền-tuệ siêu-tam-giới (lokittaravipassanā) chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo-tâm, 4 Thánh-quả- tâm và Niết-bàn.

4 Thánh-đạo-tuệ (Maggañāṇa) trong 4 Thánh-đạo-tâm có đối-tượng Niết-bàn siêu-tam-giới, nên diệt tận được vô-minh đó là si tâm-sở (mohacetasika) đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm theo khả năng của mỗi Thánh-đạo-tuệ như sau:

1- Nhập-lưu Thánh-đạo-tuệ có khả năng diệt tận được vô-minh đó là si tâm-sở (mohacetasika) đồng sinh với 4 tham-tâm hợp với tà-kiến và 1 si-tâm hợp với hoài- nghi, gồm có 5 si-tâm-sở trong 5 bất-thiện-tâm không còn dư sót.

2- Nhất-lai Thánh-đạo-tuệ có khả năng diệt tận được vô-minh đó là si tâm-sở (mohacetasika) đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến loại thô trong cõi dục-giới, với 2 sân-tâm loại thô không còn dư sót.

3- Bất-lai Thánh-đạo-tuệ có khả năng diệt tận được vô-minh đó là si tâm-sở (mohacetasika) đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến loại vi-tế trong cõi dục-giới, với 2 sân-tâm loại vi-tế không còn dư sót.

4- A-ra-hán Thánh-đạo-tuệ có khả năng diệt tận được vô-minh đó là si tâm-sở (mohacetasika) đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến và 1 si-tâm hợp với phóng-tâm, gồm có 5 si tâm-sở trong 5 bất-thiện-tâm còn lại không còn dư sót.

Bậc Thánh A-ra-hán hoàn toàn không còn vô-minh và cũng không còn tham-ái, phiền-não nào nữa.