2. Đối Tượng Của Pháp-Hành Thiền Tuệ

PHẬT GIÁO NGUYÊN THỦY - THERAVĀDA

NỀN TẢNG PHẬT GIÁO (MŪLABUDDHASĀSANA)

QUYỂN X

 Pháp-Hành Thiền-Tuệ

Tỳ khưu Hộ Pháp (Dhammarakkhita Bhikkhu)

PAÑÑATTIDHAMMA VỚI PARAMATTHADHAMMA

* Paññattidhamma: Chế-định-pháp luôn luôn nương nhờ nơi chân-nghĩa-pháp để chế định ra danh từ ngôn-ngữ gọi, nói chuyện, v.v…

* Paramatthadhamma: Chân-nghĩa-pháp nương nhờ chế-định-pháp (paññattidhamma) để hiểu biết, phân biệt trạng-thái của mỗi chân-nghĩa-pháp.

Trong mỗi đối-tượng có thể phân biệt về chế-định-pháp và chân-nghĩa-pháp.

Ví dụ: “Con người” được phân biệt về chế-định-pháp và chân-nghĩa-pháp như sau:

* Paññattidhamma: Chế-định-pháp

- Danh từ ngôn-ngữ gọi “con người” thuộc về saddapaññatti hoặc nāmapaññatti.

- Hình dạng toàn thân thể con người thuộc về atthapaññatti, thuộc về paññattidhamma: Chế-định-pháp.

* Paramatthadhamma: Chân-nghĩa-pháp

-“Con người” có đủ ngũ-uẩn (sắc-uẩn, thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành-uẩn, thức-uẩn), có 2 pháp là sắc-pháp và danh-pháp.

-“Con người” có đầy đủ 6 thức (nhãn-thức-tâm, nhĩ-thức-tâm, tỷ-thức-tâm, thiệt-thức-tâm, thân-thức-tâm, ý-thức-tâm).

-“Con người” có đầy đủ 6 đối-tượng (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp), v.v… thuộc về chân-nghĩa-pháp.

- Tất cả ý nghĩa, hình dạng của các pháp có sinh mạng và không có sinh mạng, … thuộc về atthapaññatti.

- Tất cả danh từ của các loại ngôn ngữ đều thuộc về saddapaññatti hoặc nāmapaññatti.

- Tất cả thật-tánh của sắc-pháp và danh-pháp thuộc về chân-nghĩa-pháp (paramatthadhamma).

Thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp không hiện rõ do nguyên nhân nào?

Thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp thuộc về chân-nghĩa-pháp vốn có thật hiển nhiên, nghĩa là sắc-pháp, danh-pháp có sự sinh, sự diệt, có trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, trạng-thái-bất-tịnh.

Thế mà, khi hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-tuệ không thấy rõ, biết rõ được thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp; không thấy rõ, biết rõ được sự sinh, sự diệt của sắc-pháp, của danh-pháp; không thấy rõ, biết rõ được trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, trạng-thái-bất-tịnh của sắc-pháp, của danh-pháp, bởi vì vô-minh (avijjā) che phủ thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp, do tham-ái (taṇhā) lôi cuốn theo đối-tượng ngũ dục: Sắc-dục, thanh-dục, hương-dục, vị-dục, xúc-dục, nên say mê trong các đối-tượng ấy.

Vì vậy, hành-giả biết sai, thấy sai, tưởng sai chấp lầm đảo ngược với thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp, nên gọi là vipallāsa: Pháp-đảo-điên như sau:

- Saññāvipallāsa: Tưởng đảo-điên tưởng sai, chấp lầm nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là thường, lạc, ngã, tịnh.

- Cittavipallāsa: Tâm đảo-điên biết sai, chấp lầm nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là thường, lạc, ngã, tịnh.

- Diṭṭhivipallāsa: Tà-kiến đảo-điên thấy sai, chấp lầm nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là thường, lạc, ngã, tịnh.

- Do 3 pháp-đảo-điên nên tưởng sai chấp lầm, biết sai chấp lầm, thấy sai chấp lầm nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là thường (nicca), nhưng thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp có trạng-thái vô-thường (anicca).

- Do 3 pháp-đảo-điên nên tưởng sai chấp lầm, biết sai chấp lầm, thấy sai chấp lầm nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là lạc (sukha), nhưng thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp có trạng-thái khổ (dukkha).

- Do 3 pháp-đảo-điên nên tưởng sai chấp lầm, biết sai chấp lầm, thấy sai chấp lầm nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là ngã (atta), nhưng thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp có trạng-thái vô-ngã (anattā).

- Do 3 pháp-đảo-điên nên tưởng sai chấp lầm, biết sai chấp lầm, thấy sai chấp lầm nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là tịnh (subha), nhưng thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp có trạng-thái bất-tịnh (asubha).

- Do 3 pháp-đảo-điên nên tưởng sai chấp lầm, biết sai chấp lầm, thấy sai chấp lầm nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là thường, lạc, ngã, tịnh; làm cho chúng-sinh say mê trong sắc-pháp, danh-pháp, ngũ-uẩn bên trong của mình, và ngũ-uẩn bên ngoài mình, của người khác; nên không thấy rõ, biết rõ thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp có trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, trạng-thái bất-tịnh.

Pháp-hành thiền-tuệ là pháp-hành mà hành-giả thực-hành để phát sinh trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ đúng theo thật-tánh hiển nhiên của sắc-pháp, của danh-pháp có sự sinh, sự diệt liên tục không ngừng, có trạng-thái vô- thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã, trạng-thái-bất-tịnh của sắc-pháp, của danh-pháp, mới diệt được 3 pháp-đảo-điên là tưởng đảo-điên, tâm đảo-điên, tà-kiến đảo-điên nơi sắc-pháp, danh-pháp cho là thường, lạc, ngã, tịnh, diệt vô-minh (avijjā) che phủ thật-tánh của sắc-pháp, của danh-pháp, diệt tham-ái (taṇhā) trong các đối-tượng ngũ dục.

Pháp-hành thiền-tuệ chỉ có trong Phật-giáo mà thôi, hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-tuệ, để phát sinh trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ sự sinh, sự diệt của sắc-pháp, của danh-pháp, thấy rõ, biết rõ 3 trạng-thái chung: Trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã của sắc-pháp, của danh-pháp dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận được mọi tham-ái, mọi phiền-não không còn dư sót, trở thành bậc Thánh-A-ra-hán, rồi tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới.

ĐỐI-TƯỢNG CỦA PHÁP-HÀNH THIỀN-TUỆ

Đối-tượng của pháp-hành thiền-tuệ có 6 loại:

1- Rūpārammaṇa: Đối-tượng sắc đó là các hình dạng.

2- Saddārammaṇa: Đối-tượng thanh đó là các âm thanh.

3- Gandhārammaṇa: Đối-tượng hương đó là các mùi hương.

4- Rasārammaṇa: Đối-tượng vị đó là các thứ vị.

5- Phoṭṭhabbārammaṇa: Đối-tượng xúc đó là cứng mềm, nóng lạnh, …

6- Dhammārammaṇa: Đối-tượng pháp đó là 81 tam- giới-tâm (trừ 8 siêu-tam-giới-tâm), 52 tâm-sở, 5 tịnh- sắc, 16 sắc vi-tế, Niết-bàn, (trừ chế-định-pháp).

Trong 6 đối-tượng này có 5 đối-tượng là đối-tượng sắc, đối-tượng thanh, đối-tượng hương, đối-tượng vị, đối-tượng xúc thuộc về sắc-pháp.

Đối-tượng pháp thuộc về sắc-pháp, danh-pháp. Đối-tượng sắc-pháp, danh-pháp của pháp-hành thiền-tuệ chỉ thuộc về chân-nghĩa-pháp (paramatthadhamma) mà thôi, không phải là chế-định-pháp (paññattidhamma).

- 6 đối-tượng của pháp-hành thiền-tuệ là đối-tượng của 6 lộ-trình-tâm (vīthicitta) phát sinh do nương nhờ nơi 6 môn (dvāra).

Dvāra: Môn (cửa) có 6 môn:

1- Cakkhudvāra: Nhãn-môn đó là cakkhupasāda: Nhãn-tịnh-sắc.

2- Sotadvāra: Nhĩ-môn đó là sotapasāda: Nhĩ-tịnh-sắc.

3- Ghānadvāra: Tỷ-môn đó là ghānapasāda: Tỷ-tịnh-sắc.

4- Jivhādvāra: Thiệt-môn đó là jivhāpasāda: Thiệt-tịnh-sắc.

5- Kāyadvāra: Thân-môn đó là kāyapasāda: Thân-tịnh-sắc.

6- Manodvāra: Ý-môn đó là 19 bhavaṅgacitta: Hộ- kiếp-tâm.

6 môn là 6 cửa vào ra của 6 loại lộ-trình-tâm.

Lộ-trình-tâm có 6 loại:

1- Cakkhudvāravīthicitta: Nhãn-môn lộ-trình-tâm.

2- Sotadvāravīthicitta: Nhĩ-môn lộ-trình-tâm.

3- Ghānadvāravīthicitta: Tỷ-môn lộ-trình-tâm.

4- Jivhādvāravīthicitta: Thiệt-môn lộ-trình-tâm.

5- Kāyadvāravīthicitta: Thân-môn lộ-trình-tâm.

6- Manodvāravīthicitta: Ý-môn lộ-trình-tâm.

Mỗi lộ-trình-tâm phát sinh, gồm có một số tâm, mỗi tâm nào sinh làm phận sự của tâm ấy, rồi diệt theo tuần tự trong lộ-trình-tâm ấy.

PAÑCADVĀRAVĪTHICITTA: NGŨ-MÔN LỘ-TRÌNH-TÂM

Ngũ-môn lộ-trình-tâm có 5 lộ-trình-tâm:

* Cakkhudvāravīthicitta: Nhãn-môn lộ-trình-tâm tiếp xúc với đối-tượng sắc hiện-tại (rūpārammaṇa) rõ ràng, gồm có các tâm sinh làm phận sự rồi diệt theo tuần tự trải qua đủ 17 sát-na-tâm sinh rồi diệt trong nhãn-môn lộ-trình-tâm như sau:

- Bhavaṅgacitta: Hộ-kiếp-tâm là quả-tâm làm phận sự bảo hộ giữ gìn kiếp của mỗi chúng-sinh, có đối-tượng cũ từ kiếp trước. (viết tắt bha)

CAKKHUDVĀRAVĪTHICITTA: NHÃN-MÔN LỘ-TRÌNH-TÂM

1- Atītabhavaṅgacitta: Hộ-kiếp-tâm quá-khứ là hộ- kiếp-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm vẫn còn giữ đối-tượng cũ kiếp trước, dù có đối-tượng sắc mới hiện-tại xuất hiện. (viết tắt atī)

2- Bhavaṅgacalanacitta: Hộ-kiếp-tâm rung động là hộ-kiếp-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm bị rung động, khi có đối-tượng sắc mới hiện-tại xuất hiện. (viết tắt na)

3- Bhavaṅgupacchedacitta: Hộ-kiếp-tâm bị cắt đứt phát sinh 1 sát-na-tâm, do đối-tượng sắc mới hiện tại có năng lực làm cho hộ-kiếp-tâm bị cắt đứt cùng với đối-tượng cũ kiếp trước, để cho ngũ-môn hướng-tâm tiếp nhận đối-tượng sắc mới hiện-tại ấy. (viết tắt da)

4- Pañcadvāravajjanacitta: Ngũ-môn hướng-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự tiếp nhận 5 đối-tượng mới hiện-tại (sắc, thanh, hương, vị, xúc). (viết tắt pañ)

Trong nhãn-môn lộ-trình-tâm này, ngũ-môn hướng-tâm chỉ tiếp nhận đối-tượng sắc mới hiện-tại mà thôi.

5- Cakkhuviññāṇacitta: Nhãn-thức-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự nhìn thấy đối-tượng sắc hiện-tại. (viết tắt cak)

6- Sampaṭicchanacitta: Tiếp-nhận-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự tiếp nhận đối-tượng sắc hiện-tại từ nhãn-thức-tâm. (viết tắt sam).

7- Santīraṇacitta: Suy-xét-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự suy xét đối-tượng sắc tốt hoặc xấu. (viết tắt san)

8- Voṭṭhabbanacitta: Xác-định-tâm, đó là ý-môn hướng-tâm (manodvāravajjanacitta) phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự xác-định đối-tượng của bất-thiện-tâm hoặc đại-thiện-tâm hoặc đại-duy-tác-tâm, tuỳ theo trình độ hiểu biết của chúng-sinh ấy. (viết tắt vot)

9- 15- Javanacitta: Tác-hành-tâm đó là bất-thiện-tâm hoặc đại-thiện-tâm hoặc đại-duy-tác-tâm phát sinh liên tục 7 sát-na-tâm cùng loại tâm làm phận sự tạo bất-thiện-nghiệp hoặc đại-thiện-nghiệp tuỳ theo trình độ hiểu biết của chúng-sinh, hoặc đại-duy-tác-tâm đối với bậc Thánh A-ra-hán không thành đại-thiện-nghiệp, bất-thiện-nghiệp nào cả. (viết tắt ja)

16-17- Tadālambanacitta: Tiếp-đối-tượng-tâm thuộc về quả-tâm đặc biệt phát sinh 2 sát-na-tâm làm phận sự tiếp đối-tượng sắc hiện-tại từ tác-hành-tâm còn thừa 2 sát-na-tâm hết tuổi thọ 17 sát-na-tâm của đối-tượng sắc hiện-tại, để chấm dứt nhãn-môn lộ-trình-tâm. (viết tắt ta)

- Bhavaṅgacitta: Hộ-kiếp-tâm sau phát sinh có đối-tượng cũ từ kiếp trước, đồng thời chấm dứt nhãn-môn lộ-trình-tâm.

Tương tự như vậy, nhĩ-môn lộ-trình-tâm, tỷ-môn lộ- trình-tâm, thiệt-môn lộ-trình-tâm, thân-môn lộ-trình-tâm có sự diễn tiến lộ-trình-tâm có phần giống như nhãn-môn lộ-trình-tâm, nhưng mỗi lộ-trình-tâm chỉ có khác nhau về thức tâm và đối-tượng như sau:

- Nếu ngũ-môn hướng-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự tiếp nhận đối-tượng âm thanh hiện-tại thì nhĩ-thức-tâm phát sinh làm phận sự nghe âm thanh trong nhĩ-môn lộ-trình-tâm.

- Nếu ngũ-môn hướng-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự tiếp nhận đối-tượng hương hiện-tại thì tỷ-thức-tâm phát sinh làm phận sự ngửi mùi hương trong tỷ-môn lộ-trình-tâm.

- Nếu ngũ-môn-hướng-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự tiếp nhận đối-tượng vị hiện-tại thì thiệt-thức-tâm phát sinh làm phận sự nếm vị trong thiệt-môn lộ-trình-tâm.

- Nếu ngũ-môn-hướng-tâm phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự tiếp nhận đối-tượng xúc nóng lạnh,… hiện-tại thì thân-thức-tâm phát sinh làm phận sự xúc giác nóng lạnh,… trong thân-môn lộ-trình-tâm.

Ngũ môn lộ-trình-tâm chỉ có thể nhận biết 5 đối-tượng sắc-pháp: Sắc, thanh, hương, vị, xúc hiện-tại thuộc về chân-nghĩa-pháp (paramatthadhamma) mà thôi.

Ngũ-môn lộ-trình-tâm hoàn toàn không thể nhận biết đối-tượng chế-định-pháp (paññattidhamma).