Ba pháp hành trong Phật giáo

Trở về Trang kế

NỀN-TẢNG-PHẬT-GIÁO (MŪLABUDDHASĀSANA)

QUYỂN III

PHÁP-HÀNH GIỚI (SĪLĀCĀRA)

Soạn giả: Tỳ-khưu Hộ-Pháp (Dhammarakkhita Bhikkhu) (Aggamahāpaṇḍita)

BA PHÁP-HÀNH TRONG PHẬT-GIÁO

Trong Phật-giáo có 3 pháp-hành chính là:

1- Pháp-hành giới.

2- Pháp-hành thiền-định.

3- Pháp-hành thiền-tuệ

Ba pháp-hành này có 2 loại:

1- Pháp-hành giới, pháp-hành thiền-định, pháp-hành thiền-tuệ trong tam-giới.

2- Pháp-hành giới, pháp-hành thiền-định, pháp-hành thiền-tuệ trong siêu-tam-giới.

BA PHÁP-HÀNH TRONG TAM-GIỚI

Trong tam-giới có 3 pháp-hành là pháp-hành giới, pháp-hành thiền-định, pháp-hành thiền-tuệ, hành-giả cần phải thực-hành theo tuần tự trước sau pháp-hành giới, pháp-hành thiền-định, pháp-hành thiền-tuệ, bởi vì pháp-hành trước làm nền tảng, làm nơi nương nhờ cho pháp-hành sau theo tuần tự.

Pháp-hành giới thuộc về phần đầu mà hành-giả cần phải thực-hành trong giai đoạn đầu trước tiên, hành-giả có tác-ý trong đại-thiện-tâm giữ gìn giới của mình cho được trong sạch và trọn vẹn nghĩa là tránh xa 3 thân ác-nghiệp và tránh xa 4 khẩu ác-nghiệp, để thành-tựu 3 thân thiện-nghiệp và 4 khẩu thiện-nghiệp.

Hành-giả biết hổ-thẹn tội-lỗi, biết ghê-sợ tội-lỗi, thực-hành pháp-hành giới đầu tiên, giữ gìn thân và khẩu trong sạch, thanh-tịnh để làm nền tảng, làm nơi nương nhờ cho pháp-hành thiền-định và pháp-hành thiền-tuệ được phát triển tốt.

Pháp-hành thiền-định là pháp-hành mà hành-giả là hạng người tam-nhân (tihetukapuggala) nương nhờ nơi pháp-hành giới giữ gìn thân và khẩu trong sạch, thanh-tịnh làm nền tảng, làm nơi nương nhờ, để thực- hành pháp-hành thiền-định có đề-mục thiền-định dẫn đến chứng đắc 5 bậc thiền sắc-giới, và tiếp theo chứng đắc 4 bậc thiền vô-sắc-giới.(1)

5 Bậc thiền sắc-giới thiện-tâm

- Đệ-nhất-thiền sắc-giới thiện-tâm có 5 chi-thiền là hướng-tâm (vitakka), quan-sát (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha), nhất-tâm (ekaggatā) do chế ngự được 5 pháp- chướng-ngại (nīvaraṇa) là tham-dục, sân-hận, buồn- chán buồn-ngủ, phóng-tâm hối-hận, hoài-nghi.

- Đệ-nhị-thiền sắc-giới thiện-tâm có 4 chi-thiền là quan-sát (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha), nhất-tâm (ekaggatā) do chế ngự được chi-thiền hướng-tâm (vitakka).

- Đệ-tam-thiền sắc-giới thiện-tâm có 3 chi-thiền là hỷ (pīti), lạc (sukha), nhất-tâm (ekaggatā) do chế ngự được chi-thiền quan-sát (vicāra).

- Đệ-tứ-thiền sắc-giới thiện-tâm có 2 chi-thiền là lạc (sukha), nhất-tâm (ekaggatā) do chế ngự được chi-thiền hỷ (pīti).

- Đệ-Ngài-thiền sắc-giới thiện-tâm có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), nhất-tâm (ekaggatā) do thay thế chi-thiền lạc (sukha) bằng chi-thiền xả (upekkhā).

Sau khi đã chứng đắc được 5 bậc thiền sắc-giới thiện- tâm xong, hành-giả muốn tiếp tục thực-hành pháp-hành thiền-định để chứng đắc 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện- tâm, mà mỗi bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm có mỗi đề- mục thiền-định riêng biệt dẫn đến chứng đắc mỗi bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm như sau:

4 Bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm

- Đệ-nhất-thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là không- vô-biên-xứ-thiền thiện-tâm, có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), nhất-tâm (ekaggatā).

- Đệ-nhị-thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là thức-vô- biên-xứ-thiền thiện-tâm, có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), nhất-tâm (ekaggatā).

- Đệ-tam-thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là vô-sở- hữu-xứ-thiền thiện-tâm, có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), nhất-tâm (ekaggatā).

- Đệ-tứ-thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là phi-tưởng- phi-phi-tưởng-xứ-thiền thiện-tâm, có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), nhất-tâm (ekaggatā).

Pháp-hành thiền-tuệ là pháp-hành mà hành-giả là hạng người tam-nhân (tihetukapuggala) nương nhờ nơi pháp-hành giới giữ gìn thân và khẩu trong sạch, thanh- tịnh, nương nhờ bậc thiền của pháp-hành thiền-định làm nền tảng, làm nơi nương nhờ để thực-hành pháp-hành thiền-tuệ dẫn đến phát sinh 16 loại trí-tuệ-thiền-tuệ (1) từ trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới (lokiyavipassanāñāṇa) cho đến trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới (lokuttaravipassanā) trải qua 16 loại trí-tuệ-thiền-tuệ theo tuần tự.

1- Trí-tuệ thứ nhất gọi là nāmarūpaparicchedañāṇa là trí-tuệ thấy rõ, biết rõ, phân tích rõ chỉ có sắc-pháp, danh-pháp mà thôi, không phải là ta, không phải là người, không phải là đàn ông, không phải là đàn bà, không phải là chúng-sinh nào cả, mà chỉ có thật-tánh của sắc- pháp, danh-pháp là pháp-vô-ngã (anattā) mà thôi.

2- Trí-tuệ thứ nhì gọi là nāmarūpapaccayaparigga-hañāṇa là trí-tuệ thấy rõ, biết rõ nhân-duyên phát sinh mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp.

3- Trí-tuệ-thiền-tuệ thứ 3 gọi là sammasanañāṇa là trí-tuệ-thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ sự diệt của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp do nhân-duyên-diệt nên thấy rõ biết rõ trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp.

4- Trí-tuệ-thiền-tuệ thứ 4 udayabbayānupassanāñāṇa là trí-tuệ-thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ sự sinh, sự diệt của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp hiện tại do nhân-duyên- sinh, do nhân-duyên-diệt nên thấy rõ, biết rõ 3 trạng- thái chung: trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng- thái vô-ngã của mỗi sắc-pháp, mỗi danh-pháp hiện-tại trong tam-giới, v.v... cho đến,

12- Trí-tuệ-thiền-tuệ thứ 12 saccānulomañāṇa là trí- tuệ-thiền-tuệ thuận dòng theo 8 loại trí-tuệ-thiền-tuệ phần trước và thuận dòng theo 37 pháp bodhi- pakkhiyadhamma phần sau thuộc về trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới (lokiyavipassanā) có đại-thiện-tâm hợp với trí- tuệ với đối-tượng sắc-pháp, danh-pháp tam-giới, tiếp theo,

13- Trí-tuệ-thiền-tuệ thứ 13 gọi là gotrabhuñāṇa: trí- tuệ-thiền-tuệ có đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ, nhưng có đối-tượng Niết-bàn thuộc về siêu-tam-giới, làm phận sự chuyển dòng từ bậc thiện-trí phàm-nhân lên bậc Thánh Nhập-lưu, v.v... trải qua 13 loại trí-tuệ-thiền-tuệ này vẫn còn là trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới (lokiyavipassanā).

BA PHÁP-HÀNH TRONG SIÊU-TAM-GIỚI

* Trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới (lokuttaravipassanā có 2 loại trí-tuệ-thiền-tuệ là:

14- Trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới thứ 14 gọi là maggañāṇa: Thánh-đạo-tuệ trong 4 Thánh-đạo-tâm có đối-tượng Niết-bàn.

15- Trí-tuệ-thiền-tuệ siêu-tam-giới thứ 15 gọi là phalañāṇa: Thánh-quả-tuệ trong 4 Thánh-quả-tâm có đối-tượng Niết-bàn.

Khi ấy, 3 pháp-hành: pháp-hành giới, pháp-hành thiền-định, pháp-hành thiền-tuệ thuộc về 3 phần: phần giới, phần định, phần tuệ được thành-tựu đồng thời cùng một lúc không trước không sau trong pháp-hành bát-chánh-đạo trong 4 Thánh-đạo-tâm và 4 Thánh-quả- tâm chỉ có Niết-bàn làm đối-tượng mà thôi.

Thật vậy, trong pháp-hành bát-chánh-đạo có 8 chánh là chánh-kiến, chánh-tư-duy, chánh-ngữ, chánh-nghiệp, chánh-mạng, chánh-tinh-tấn, chánh-niệm, chánh-định đó là 8 tâm-sở đồng sinh với 4 Thánh-đạo-tâm và 4 Thánh-quả-tâm.

- Chánh-kiến đó là trí-tuệ tâm-sở.
- Chánh-tư-duy đó là hướng-tâm tâm-sở.
- Chánh-ngữ đó là chánh-ngữ tâm-sở.
- Chánh-nghiệp đó là chánh-nghiệp tâm-sở.
- Chánh-mạng đó là chánh-mạng tâm-sở.
- Chánh-tinh-tấn đó là tinh-tấn tâm-sở.
- Chánh-niệm đó là niệm tâm-sở.
- Chánh-định đó là nhất-tâm tâm-sở.

Trong bát-chánh-đạo gồm có 3 phần:

* Chánh-kiến, chánh-tư-duy thuộc về phần tuệ trong 8 siêu-tam-giới-tâm.

* Chánh-ngữ, chánh-nghiệp, chánh-mạng thuộc về phần giới trong 8 siêu-tam-giới-tâm.

* Chánh-tinh-tấn, chánh-niệm, chánh-định thuộc về phần định trong 8 siêu-tam-giới-tâm.

Phần giới đó là chánh-ngữ, chánh-nghiệp, chánh- mạng, là 3 tâm-sở đồng sinh với 8 siêu-tam-giới-tâm cùng có chung đối-tượng Niết-bàn, bởi vì 3 tâm-sở này thuộc về niyata-ekatocetasika: 3 loại tâm-sở này chắc chắn đồng sinh với 8 siêu-tam-giới-tâm có chung đối- tượng Niết-bàn.

Ngoài 8 siêu-tam-giới-tâm ra, 3 tâm-sở là chánh-ngữ tâm-sở, chánh-nghiệp tâm-sở, chánh-mạng tâm-sở thuộc về aniyatayogīcetasika: bất-định tâm-sở còn thuộc loại nānākadācicetasika mỗi bất-định tâm-sở này riêng rẽ đồng sinh với 8 đại-thiện-tâm; bởi vì, mỗi chánh-ngữ tâm-sở, chánh-nghiệp tâm-sở, chánh-mạng tâm-sở này đồng sinh với đại-thiện-tâm có mỗi đối-tượng khác nhau, nên 3 tâm-sở này không thể đồng sinh với đại- thiện-tâm được.

-oo0oo-

(1) Tìm hiểu rõ trong bộ Nền-Tảng-Phật-Giáo, quyển IX: Pháp-Hành Thiền-Định, cùng soạn giả.

Trang Website được thành lập và quản lý bởi các cận sự nam, cận sự nữ trong Phật Giáo. Mục đích nhằm lưu trữ, số hoá kinh sách và tài liệu Phật Giáo Nguyên Thuỷ - Theravāda.

Chi tiết

Ba pháp hành trong Phật giáo

Từ điển Pali

Tạng Luật

Tạng Kinh

Vi Diệu Pháp

Giảng Pháp

Học Thiền Vipassanā

Lý Thuyết Vipassanā

Soạn / Dịch Giả

Phật Học Căn Bản

Sử Liệu Phật Giáo

Vấn Đáp Phật Pháp

Góc Nhìn

Cổ Ngữ Pāli

Bậc Trưởng Lão

Mục Khác

Đăng Ký Thành Viên

Kinh Tụng

Lớp Phật Pháp

Lời Ngỏ

Góc Sáng Tác

BA PHÁP-HÀNH TRONG PHẬT-GIÁO

BA PHÁP-HÀNH TRONG TAM-GIỚI

BA PHÁP-HÀNH TRONG SIÊU-TAM-GIỚI