124. Vấn: Nghiệp dữ có mấy thứ, tội như thế nào?
Đáp: Nghiệp dữ có năm thứ tội:
tự mình chê trách mình (attāpi attānaṃ upavadati); bậc trí tuệ hằng chê trách mình được (anuviccaviññū garahanti); có tiếng xấu xa bay đến các hướng (pāpako kittisaddho abbhuggacchati); khi sắp chết phải mê loạn quên mình (sammuḷho kalaṃ karoti); đến khi bỏ xác thân sẽ sa vào đường dữ, cảnh khổ vì có cảnh giới, tức là nghiệp ác mà mình đã tạo khi trước hiện đến ở chờ trước cho thấy trong giờ hấp hối (kayassa bhedā marammaranā apāyaṃ duggatiṃ vitipātam nirayaṃ upapajjati).
125. Vấn: Mười nghiệp dữ, nếu kể vào trong ba gốc tội, vậy nghiệp nào vào gốc tội nào?
Đáp: Cả mười nghiệp dữ, nếu kể vào trong ba gốc tội ấy như thế này:
sát sanh có hai gốc tội: sân và si; trộm cắp có ba gốc tội: xan tham, sân và si; tà dâm có hai gốc tội: xan tham và si; nói dối có ba gốc tội: xan tham, sân và si; nói dữ có ba gốc tội như nói dối; nói hai lưỡi có ba gốc tội như nói dối; nói lời vô ích có hai gốc tội: xan tham và si; tham tài có một gốc tội: si; thù oán có một gốc tội: si; tà kiến có hai gốc tội: xan tham và si.
126. Vấn: Sát sanh cớ sao kể vào trong hai gốc tội? Vì sao không kể gốc xan tham vào với?
Đáp: Sát sanh kể vào hai gốc tội: sân và si, vì nếu sân phát sanh lên rồi, si hằng hộ trợ nâng đỡ. Sân nói về chỗ thù oán hại chúng sanh cho chết, cho nên sát sanh có sanh mạng là cảnh giới. Còn trong chi giới cũng phân biệt chỗ chúng sanh chết vậy, mới phạm sát sanh, dầu là đem về ăn hoặc bỏ cũng phạm đầy đủ. Cho nên không kể vào trong gốc xan tham, chỉ kể vào trong gốc sân và si thôi.
127. Vấn: Trộm cắp, kể vào trong ba gốc tội, vậy trộm cắp khác nhau như thế nào?
Đáp: Nếu trộm do xan tham cũng có si vào hộ trợ xan tham – chẳng phát sanh một mình được (trộm về nuôi vợ con); còn trộm do gốc sân cũng có si giúp vậy, như lén đốt nhà hoặc cướp của đem bỏ vì lòng sân, khác nhau như thế.
128. Vấn: Vậy tà dâm cớ sao chỉ kể vào trong gốc tham?
Đáp: Kể vào trong gốc xan tham vì xan tham dịch là tâm quyến luyến với sự tiếp xúc cảnh giới.
129. Vấn: Tham tài và thù oán cớ sao chỉ kể vào trong một gốc tội thôi? Các nghiệp dữ khác có nghiệp có hai gốc, có nghiệp có ba gốc?
Đáp: Kể vào trong một gốc tội ấy vì tham tài (abhijjhā) thuộc về xan tham, mà thù oán thuộc về sân mà kể một gốc si thêm vào nữa thành hai (với mình). Thí như người chỉ có một con trâu phải mướn của người thêm một con nữa thành hai con, cho nên chỉ kể vào trong một gốc tội, như đã có giải.
130. Vấn: Tà kiến cớ sao không thuộc về gốc si, về phần tham tài, thù oán lại kể vào gốc xan tham và gốc sân?
Đáp: Tà kiến và si mê chẳng phải là một, nghĩa là khác nhau. Tà kiến không kể vào với si, vì có nghĩa khác nhau. Si nghĩa là phóng túng (uddhacca), hoài nghi (vicikiccha); tà kiến tức là định kiến (niyata micchā diṭṭhi), thường kiến (antagāhikādiṭṭhi) và thân kiến (sakkāyadiṭṭhi). Song trong thập nghiệp chỉ nói về định kiến (niyata micchādiṭṭhi). Si và tà kiến khác nhau như thế, cho nên kể vào si không được. Còn về tham tài (abhijjhā) và thù oán thay đổi với xan tham và sân hận được. Cớ ấy phải kể si mê riêng, khác nhau.
131. Vấn: Nghiệp lành có mấy điều?
Đáp: Nghiệp lành có mười điều là: thân ba, miệng bốn, ý ba.
132. Vấn: Ba nghiệp thân như thế nào?
Đáp: Ba nghiệp thân là:
tác ý chừa cải sự sát sanh,tác ý chừa cải sự trộm cắp,tác ý chừa cải sự tà dâm.
133. Vấn: Bốn nghiệp miệng như thế nào?
Đáp: Bốn nghiệp miệng là:
tác ý chừa cải sự nói dối,tác ý chừa cải sự chửi mắng,tác ý chừa cải sự đâm thọc,tác ý chừa cải lời nói vô ích.
134. Vấn: Ba nghiệp ý như thế nào?
Đáp: Ba nghiệp ý là:
không có tâm tính muốn được của người về làm của mình (anabhijjhā); không có tâm thù oán muốn làm cho người hư hại (abyāpādo);hiểu thấy chơn chánh rồi cho là chơn chánh thiệt (sammādiṭṭhi).
Người nào được hành phải, đúng theo mười nghiệp lành, như đã có giải, người ấy sẽ được an vui, tiến hoá trong kiếp này và kiếp sau, không sai.
Nguồn: “CƯ SĨ VẤN ĐÁP”, Tỳ khưu Hộ Tông.
