Dục Giới Tịnh Hảo Tâm (Kāmāvacarasobhaṇacitta)

VI DIỆU PHÁP HIỆN THỰC TRONG CUỘC SỐNG

Soạn-giả Tỳ-khưu Hộ-Pháp Dhammarakkhita Bhikkhu (Aggamahāpaṇḍita)

DỤC-GIỚI TỊNH-HẢO-TÂM (KĀMĀVACARASOBHAṆACITTA)

Dục-giới tịnh-hảo-tâm (kāmāvacarasobhaṇa- citta) là tâm phần nhiều phát sinh trong cõi dục- giới, bởi vì có tịnh-hảo tâm-sở (sobhaṇacetasika) đồng sinh với dục-giới tịnh-hảo-tâm.

Dục-giới tịnh-hảo-tâm có 24 tâm chia 3 loại tâm:

1-Dục-giới thiện-tâm (đại-thiện-tâm) có 8 tâm.

2- Dục-giới quả-tâm (đại-quả-tâm) có 8 tâm.

3- Dục-giới duy-tác-tâm (đại-duy-tác-tâm) có

8 tâm.

Giảng Giải:

1-Kāmāvacarakusalacitta (Mahākusalacitta)

Kāmāvacarakusalacitta: Dục-giới thiện-tâm gọi là mahākusalacitta: đại-thiện-tâm.

Định-nghĩa kusalacitta rằng:

Kucchite pāpadhamme salayati kampeti viddhaṃsetīti kusalaṃ.

Tâm nào làm tiêu diệt ác-pháp mà chư bậc thiện-trí ghê tởm, tâm ấy gọi là thiện-tâm (kusala- citta). Thiện-tâm là tâm tốt, không bị ô nhiễm bởi phiền-não, không có lỗi, cho quả an-lạc.

Kusalacitta: thiện-tâm có 5 ý nghĩa:

- Arogayattha: nghĩa là không có bệnh là không có phiền-não tham, sân, si,...làm khổ tâm.

Phiền-não tham, sân, si gọi là bệnh, bởi vì phiền- não làm khổ tâm, khổ thân đối với chúng-sinh.

- Sundarattha: nghĩa là tốt lành là sự lợi ích, sự an-lạc đối với chúng-sinh.

- Chekattha: nghĩa là khôn ngoan, người có thiện-tâm nói năng hành động đàng hoàng tử tế.

- Anavajjattha: nghĩa là không có lỗi, không đáng chê trách nào cả.

- Sukhavipāka: có quả an-lạc đáng hài lòng.

KĀMĀVACARAKUSALACITTA (MAHĀKUSALACITTA)

Dục-giới thiện-tâm (kāmāvacarakusalacitta) gọi là đại-thiện-tâm (mahākusalacitta) phát sinh do nương nhờ 3 pháp là vedanā: thọ, ñāṇa: trí- tuệ, saṅkhāra: tác-động, nên đại-thiện-tâm phân chia ra có 8 loại tâm như sau:

Đại-thiện-tâm có 8 tâm:

1- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-thiện-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

2- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-thiện-tâm thứ nhì đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

3- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-thiện-tâm thứ ba đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

4- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-thiện-tâm thứ tư đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

5- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-thiện-tâm thứ năm đồng sinh với thọ xả, hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

6- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-thiện-tâm thứ sáu đồng sinh với thọ xả, hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

7- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-thiện-tâm thứ bảy đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

8- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-thiện-tâm thứ tám đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

GIẢNG GIẢI 8 ĐẠI-THIỆN-TÂM

* Somanassasahagata: somanassa+sahagata

- somanassa: thọ hỷ

- sahagata: đồng sinh với Somanassasahagataṃ: đồng sinh với thọ hỷ.

* Upekkhā sahagata:

- upekkhā: thọ xả

Upekkhāsahagataṃ: đồng sinh với thọ xả.

* ñāṇasampayutta: ñāṇa + sampayutta

- ñāṇa: trí-tuệ

- sampayutta: hợp với ñāṇasampayuttaṃ: hợp với trí-tuệ.

* ñāṇavippayutta: ñāṇa + vippayutta

- ñāṇa: trí-tuệ

- vippayutta: không hợp với ñāṇavippayuttaṃ: không hợp với trí-tuệ.

* asaṅkhārikaṃ: không cần tác-động.

* sasaṅkhārikaṃ: cần tác-động.

Nguyên-nhân dục-giới thiện-tâm (kāmavacara-kusalacitta) gọi là đại-thiện-tâm (mahākusala- citta) như sau:

Mahākusalacitta: đại-thiện-tâm có 8 tâm, có tác-ý thiện trong đại-thiện-tâm không có lỗi, cho quả an-lạc, đặc biệt có quả-tâm phát sinh nhiều hơn sức mình, nghĩa là tác-ý thiện trong 8 đại-thiện-tâm (mahākusalacitta) có quả là 8 đại- quả-tâm (mahāvipākacitta) và 8 thiện-quả vô- nhân-tâm (ahetukakusalavipākacitta) gồm có 16 quả-tâm.

Đại-thiện-tâm phát sinh có khả năng biết 6 đối-tượng: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp tốt đáng hài-lòng đối với các loài chúng-sinh trong tam-giới gồm có 30 cõi-giới từ cõi địa-ngục cho đến cõi trời vô-sắc-giới Phi-tưởng phi-phi-tưởng- xứ-thiên (trừ chư phạm-thiên trong tầng trời sắc- giới Vô-tưởng-thiên) tuỳ theo khả năng của mỗi chúng-sinh trong mỗi cõi-giới.

Đại-thiện-tâm có thể phát sinh đối với các chúng-sinh trong cõi địa-ngục, a-su-ra, ngạ-quỷ, súc-sinh, nhân-loại, chư-thiên trong 6 cõi trời dục-giới, chư phạm-thiên trong 15 tầng trời sắc- giới phạm-thiên (trừ tầng trời sắc-giới Vô- tưởng-thiên) và chư phạm-thiên trong 4 tầng trời vô-sắc-giới phạm-thiên.

Đại-thiện-tâm là tâm làm nền tảng, làm nơi nương nhờ cho 10 phước-thiện, cho pháp-hành giới, cho pháp-hành thiền-định dẫn đến chứng đắc 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm, chứng đắc 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm; cho pháp-hành thiền- tuệ dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn.

Đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ có khả năng đạt đến trí-tuệ thiền-tuệ thứ 13 gọi là gotrabhuñāṇa đặc biệt tiếp nhận đối-tượng Niết-bàn siêu-tam- giới, và còn làm phận sự paccavekkhaṇañāṇa quán-triệt Thánh-đạo, Thánh-quả đã chứng đắc, Niết-bàn đã chứng ngộ, phiền-não đã diệt tận rồi và phiền-não chưa diệt tận được.

Dục-giới thiện-tâm (kāmavacarakusalacitta) có khả năng đặc biệt biết rộng lớn như vậy, cho nên gọi là đại-thiện-tâm (mahākusalacitta).

Đại-thiện-tâm có 8 loại tâm do nương nhờ nơi 3 pháp là vedanā: thọ, ñāṇa: trí-tuệ, saṅkhāra: tác-động, nếu phân chia theo mỗi pháp thì có 2 loại tâm như sau:

a- Đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo thọ:

- 4 đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ.

- 4 đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả.

b- Đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo trí-tuệ:

- 4 đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ.

- 4 đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ.

c- Đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo tác-động:

- 4 đại-thiện-tâm không cần tác-động.

- 4 đại-thiện-tâm cần tác-động.

Giảng Giải

a- Đại-thiện-tâm đồng sinh với 2 thọ:

- 4 đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ.

- 4 đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả.

* Đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ

Nếu khi người đang tạo phước-thiện nào với đại-thiện-tâm nào có đức-tin (saddhā) trong sạch nhiều, vô cùng hoan-hỷ trong phước-thiện ấy, thì đại-thiện-tâm ấy đồng sinh với thọ hỷ (somanassavedanā).

Đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ có nhiều năng lực hơn đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả.

* Nhân phát sinh thọ hỷ

Đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ có 6 nhân:

1-Somanassapaṭisandhikatā:tái-sinh-tâm đồng sinh với thọ hỷ.

2- Saddhābahulatā: có nhiều đức-tin.

3- Visuddhadiṭṭhitā: có chánh-kiến thanh-tịnh.

4- Ānisaṃsadassāvitā: thấy rõ quả báu của đại-thiện-nghiệp ấy.

5- Iṭṭhārammaṇasamāyogo: tiếp xúc với đối-tượng tốt đáng hài lòng.

6- Kassacipiḷābhāvo: không gặp điều bất lợi, điều thiệt hại nào cả.

* Đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả

Nếu khi người đang tạo phước-thiện nào với đại-thiện-tâm nào có đức-tin (saddhā) trong sạch ít, hoan-hỷ ít trong phước-thiện ấy, thì đại-thiện- tâm ấy đồng sinh với thọ xả (upekkhāvedanā).

Đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả có ít năng lực hơn đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ.

* Nhân phát sinh thọ xả

Đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả có 6 nhân:

1- Upekkhāpaṭisandhikatā: tái-sinh-tâm đồng sinh với thọ xả.

2- Appasaddhatā: có ít đức-tin.

3- Avisuddhadiṭṭhitā: có chánh-kiến không thanh-tịnh.

4- Ānisaṃsa adassāvitā: không thấy rõ quả báu của đại-thiện-nghiệp ấy.

5- Majjhattārammaṇasamāyogo: tiếp xúc với đối-tượng trung bình không tốt, không xấu.

6- Kassacipiḷikatā: gặp điều bất lợi, điều thiệt hại nào đó.

Đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ xả có ít năng lực hơn đại-thiện-tâm đồng sinh với thọ hỷ.

* Sự khác nhau của thọ hỷ, thọ xả trong đại- thiện-tâm với bất-thiện-tâm (ác-tâm):

- Thọ hỷ đồng sinh với 4 đại-thiện-tâm là đại- thiện-tâm vô cùng hoan-hỷ nhiều trong phước- thiện hoặc trong đại-thiện-nghiệp ấy, nên đại- thiện-nghiệp ấy có nhiều năng lực, có nhiều quả báu đáng hài lòng nhiều.

- Thọ hỷ đồng sinh với 4 tham-tâm là ác-tâm hoan-hỷ trong ác-pháp hoặc trong ác-nghiệp ấy, nên ác-nghiệp ấy là nặng, có nhiều quả khổ đáng kinh sợ.

- Thọ xả đồng sinh với 4 đại-thiện-tâm là đại- thiện-tâm hoan-hỷ ít trong phước-thiện hoặc trong đại-thiện-nghiệp ấy, nên đại-thiện-nghiệp ấy có ít năng lực, có ít quả báu đáng hài lòng.

- Thọ xả đồng sinh với 4 tham-tâm là ác-tâm hoan-hỷ ít trong ác-pháp ấy hoặc trong ác- nghiệp ấy, nên ác-nghiệp ấy là nhẹ, có ít quả khổ.

b- Đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ:

- 4 đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ.

- 4 đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ.

* Đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ:

Nếu người tạo phước-thiện nào với đại-thiện- tâm nào hợp với trí-tuệ hiểu biết rõ sự thật chỉ có nghiệp là của riêng mình mà thôi, thì đại-thiện- tâm ấy hợp với trí-tuệ (ñāṇasampayutta).

Đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ có nhiều năng lực hơn đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ.

Trí-tuệ đồng sinh với đại-thiện-tâm có 2 loại trí-tuệ là:

- Kammassakatāñāṇa: trí-tuệ hiểu biết rõ nghiệp là của riêng mình.

- Lokiyavipassanāñāṇa: trí-tuệ thiền-tuệ tam-giới.

1- Kammassakatāñāṇa: trí-tuệ hiểu biết rõ nghiệp là của riêng mình:

Bậc thiện-trí có trí-tuệ hiểu biết rõ chỉ có tất cả mọi thiện-nghiệp và mọi ác-nghiệp mà mình đã tạo rồi là của riêng mình thật sự mà thôi.

Ngoài tất cả mọi nghiệp ấy ra, còn lại những của cải tài-sản khác trong đời này đều thuộc về của chung của mọi người.

Tuy nhiên, nếu người nào đã từng tạo phước- thiện bố-thí trong kiếp quá-khứ thì kiếp hiện-tại người ấy có quyền sở hữu tạm thời của cải tài- sản ấy, được hưởng quả báu của đại-thiện- nghiệp bố-thí ấy trong khoảng thời gian lâu hoặc mau tuỳ theo quả của đại-thiện-nghiệp bố-thí ấy.

Ví dụ: đất đai thuộc về của chung, không phải là của riêng một ai cả, nhưng nếu người nào đã từng tạo phước-thiện bố-thí trong kiếp quá- khứ thì kiếp hiện-tại người ấy có quyền sở hữu tạm thời phần đất đai ấy, được hưởng quả báu của đại-thiện-nghiệp bố-thí đó là phần đất đai ấy trong khoảng thời gian lâu hoặc mau tuỳ theo quả của đại-thiện-nghiệp bố-thí ấy, đến khi mãn quả của đại-thiện-nghiệp ấy, thì phần đất đai ấy lại thuộc về của người khác.

Nếu người thiện-trí nào có trí-tuệ kammas- sakatāñāṇa biết sử dụng phần tiền của nào mà mình đang tạm thời có quyền sở hữu, đem ra tạo phước-thiện bố-thí thì đại-thiện-nghiệp bố-thí ấy vĩnh viễn thuộc về của riêng người ấy.

Như vậy, người thiện-trí ấy biết biến đổi của cải tạm thời trở thành đại-thiện-nghiệp bố-thí quý báu vĩnh-viễn thuộc về của riêng mình.

Tất cả mọi chúng-sinh nói chung, mỗi người nói riêng sau khi chết, nghiệp nào có cơ hội cho quả tái-sinh kiếp sau trong cõi-giới nào trong 31 cõi-giới, thuộc về hạng chúng-sinh nào trong 4 loài chúng-sinh, hoàn toàn tuỳ thuộc vào nghiệp và quả của nghiệp của mỗi chúng-sinh.

Mỗi chúng-sinh trong vòng tử sinh luân-hồi trong 3 giới 4 loài, từ vô thuỷ trải qua vô số kiếp quá-khứ cho đến kiếp hiện-tại đã từng tạo mọi đại-thiện-nghiệp và mọi ác-nghiệp của mỗi chúng-sinh từ kiếp này sang kiếp kia, tất cả mọi nghiệp ấy dù nặng dù nhẹ cũng đều được tích- luỹ, được lưu-trữ đầy đủ trọn vẹn ở trong tâm, không hề mất mát một mảy may nào cả.

Nếu đại-thiện-nghiệp nào trong đại-thiện-tâm có cơ hội cho quả trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau (paṭisandhikāla) có đại-quả-tâm là quả của đại- thiện-nghiệp gọi là tái-sinh-tâm (paṭisandhicitta) làm phận sự tái-sinh kiếp sau 1 trong 7 cõi thiện-dục-giới là cõi người hoặc 6 cõi trời dục- giới, hưởng quả an-lạc của đại-thiện-nghiệp ấy cho đến khi mãn quả của đại-thiện-nghiệp ấy, mới rời khỏi cõi thiện-dục-giới.

Nếu ác-nghiệp nào trong ác-tâm có cơ hội cho quả trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau (paṭisandhi- kāla) có suy-xét-tâm đồng sinh với thọ xả là quả của ác-nghiệp gọi là tái-sinh-tâm (paṭisandhi-

citta) làm phận sự tái-sinh kiếp sau 1 trong 4 cõi ác-giới (địa-ngục, a-su-ra, ngạ-quỷ, súc-sinh), chịu quả khổ trong cõi ác-giới ấy, cho đến khi mãn quả của ác-nghiệp ấy, mới thoát khỏi cõi ác-giới.

Người có kammassakatāñāṇa: trí-tuệ hiểu biết rõ nghiệp là của riêng mình là người có chánh-kiến thấy đúng, biết đúng theo 10 pháp chánh-kiến:

Dasavatthusammādiṭṭhi:

1- Atthi dinnaṃ: chánh-kiến thấy đúng rằng: Phước-thiện bố-thí có quả tốt, quả an-lạc.

2- Atthi yiṭṭhaṃ: chánh-kiến thấy đúng rằng: Phước-thiện cúng-dường có quả tốt, quả an-lạc.

3- Atthi hutaṃ: chánh-kiến thấy đúng rằng: Đón rước, tiếp đãi có quả tốt, quả an-lạc.

4- Atthi sukatadukkatānam kammānaṃ phalaṃ vipāko: chánh-kiến thấy đúng rằng: Đã tạo thiện-nghiệp, ác-nghiệp rồi, thiện-nghiệp cho quả an-lạc, ác-nghiệp cho quả khổ.

5- Atthi ayaṃ loko: chánh-kiến thấy đúng rằng: Có cõi-giới này nghĩa là có chúng-sinh tái sinh đến cõi-giới này.

6- Atthi paro loko: chánh-kiến thấy đúng rằng: Có cõi-giới khác nghĩa là sau khi chúng- sinh chết, nghiệp của họ cho quả tái-sinh kiếp sau trong cõi-giới khác.

7- Atthi mātā: chánh-kiến thấy đúng rằng: Đối xử tốt với mẹ có quả tốt, quả an-lạc; đối xử xấu với mẹ có quả xấu, quả khổ.

8- Atthi pitā: chánh-kiến thấy đúng rằng: Đối xử tốt với cha có quả tốt, quả an-lạc; đối xử xấu với cha có quả xấu, quả khổ.

9- Atthi sattā opapātikā: chánh-kiến thấy đúng rằng: Có các chúng-sinh loài hoá-sinh to lớn ngay tức thì như chư-thiên 6 cõi trời dục- giới, chư phạm-thiên 16 cõi trời sắc-giới, 4 cõi trời vô-sắc-giới, chúng-sinh địa-ngục, ngạ-quỷ, a-su-ra.

10- Atthi loke samaṇabrāhmaṇā samaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ abhiññā sacchikatvā pavedenti: chánh-kiến thấy đúng rằng: Trong đời này, có sa-môn, bà-la-môn thực-hành pháp-hành thiền-định dẫn đến chứng đắc 5 bậc thiền sắc-giới, 4 bậc thiền vô-sắc-giới, chứng đắc các phép thần-thông, thấy rõ, biết rõ cõi giới này, cõi giới khác, rồi thuyết giảng cho mọi người cùng biết, đó là điều có thật.

Lokiyavipassanāñāṇa: trí-tuệ thiền-tuệ tam-giới:

Trí-tuệ phát sinh có 3 cách:

1- Sutamayapaññā: trí-tuệ phát sinh do lắng nghe chánh-pháp của bậc thiện-trí, học hỏi, nghiên cứu chánh-pháp, gọi là trí-tuệ phát sinh do học (sutamayapaññā).

2- Cintāmayapaññā: trí-tuệ phát sinh do nghe nhiều hiểu rộng, học hỏi, nghiên cứu chánh-pháp của bậc thiện-trí làm nền tảng, rồi trí-tuệ suy xét, tư duy sâu sắc về chánh-pháp, gọi là trí-tuệ phát sinh do tư duy (cintāmayapaññā).

3- Bhāvanāmayapaññā: trí-tuệ phát sinh do thực-hành pháp-hành thiền-tuệ.

Hành-giả là hạng người tam-nhân thực-hành pháp-hành thiền-tuệ có khả năng dẫn đến phát sinh từ trí-tuệ thứ nhất gọi là nāmarūpa- paricchedañāṇa: trí-tuệ thấy rõ, biết rõ phân tích rõ thật-tánh của danh-pháp, sắc-pháp đúng theo chân-nghĩa-pháp (paramatthadhamma) là pháp-vô-ngã, không phải ta, không phải người, không phải đàn ông, không phải đàn bà, không phải chúng-sinh, v.v... mà chỉ là sắc-pháp, danh-pháp mà thôi, và các trí-tuệ thiền-tuệ tuần tự phát sinh tiếp theo đến

Trí-tuệ thiền-tuệ thứ 4 gọi là uddayabbayā- nupassanāñāṇa: trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ sự sinh, sự diệt của sắc-pháp danh-pháp hiện- tại do nhân-duyên sinh, do nhân-duyên diệt, nên thấy rõ 3 trạng-thái-chung: trạng-thái vô-thường, trạng-thái khổ, trạng-thái vô-ngã của sắc-pháp, danh-pháp hiện-tại, v.v... cho đến Trí-tuệ thiền-tuệ thứ 13 gọi là gotrabhuñāṇa: trí-tuệ thiền-tuệ có khả năng đặc biệt thấy rõ, biết rõ đối-tượng Niết-bàn siêu-tam-giới, với đại- thiện-tâm hợp với trí-tuệ, nên vẫn còn lokiya- vipassanāñāṇa: trí-tuệ-thiền-tuệ tam-giới.

* Nhân hợp với trí-tuệ (1)

Đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ có 4 nhân:

1- Paññāsaṃvattanikakammupanissayatā: khi tái-sinh đầu thai làm người với đại-quả-tâm hợp với trí-tuệ.

2- Abyāpajjalokupapattiyā: kiếp tái-sinh không có phiền muộn, tâm mong mỏi trong thiện-pháp.

3- Kilesadūratā: tránh xa mọi phiền-não.

4- Indriyaparipākatā: có 5 tuệ-chủ đầy đủ.

* Nhân hợp với trí-tuệ (2)

Đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ có 7 nhân:

1- Paripucchakatā: thường tìm hiểu học hỏi trong chánh-pháp.

2- Vatthuvisuddhakariyatā: thân tâm trong sạch lẫn các thứ vật dụng sạch sẽ.

3- Indriyasamattapaṭipādanatā: giữ gìn 5 pháp- chủ (tín, tấn, niệm, định, tuệ) đều đặn với nhau.

4- Duppaññapuggalaparivajjanā: tránh xa hạng người thiểu trí.

5- Paññāvantapuggalasevanā: thường hay gần gũi thân cận với bậc thiện-trí.

6- Gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā: ham thích suy xét, tư-duy các chánh-pháp sâu sắc.

7- Tadadhimuttatā: thường hướng tâm tìm hiểu chánh-pháp, để phát sinh trí-tuệ.

* Đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ:

Nếu người tạo phước-thiện nào với đại-thiện- tâm nào chỉ có đức-tin (saddhā) mà không hợp với trí-tuệ, không có kammassakatāñāṇa, thì đại-thiện-tâm ấy không hợp với trí-tuệ (ñāṇa- vippayutta).

Như trường hợp người tạo phước-thiện bố-thí theo truyền thống của gia-đình, nên chỉ có đức- tin mà không có trí-tuệ đồng sinh với đại-thiện- tâm ấy; hoặc khi có bạn thân đến tác-động, khuyến khích tạo phước-thiện bố-thí, người ấy phát sinh đức-tin tạo phước-thiện bố-thí theo bạn thân mà không hiểu biết về kammassakatāñāṇa, nên đại-thiện-tâm ấy không hợp với trí-tuệ.

Đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ có ít năng lực hơn đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ.

* Nhân không hợp với trí-tuệ (1)

Đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ có 4 nhân:

1- Paññā asaṃvattanikakammupanissayatā: khi tái-sinh đầu thai làm người với đại-quả-tâm không hợp với trí-tuệ.

2- Sabyāpajjalokupapattiyā: kiếp tái-sinh có phiền muộn, không mong mỏi trong thiện-pháp.

3- Kilesādūratā: không tránh xa mọi phiền-não.

4- Indriya aparipākatā: có 5 pháp-chủ kém.

* Nhân không hợp với trí-tuệ (2)

Đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ có 7 nhân:

1- Aparipucchakatā: không thích tìm hiểu học hỏi trong chánh-pháp.

2- Vatthu avisuddhakariyatā: thân tâm không trong sạch lẫn các thứ vật dụng không sạch sẽ.

3- Indriya asamattapaṭipādanatā: có 5 pháp- chủ (tín, tấn, niệm, định, tuệ) không đều đặn.

4- Duppaññapuggalasevanā: thường hay gần gũi thân cận với hạng người thiểu-trí.

5- Paññāvantapuggalaparivajjanā: không gần gũi thân cận với bậc thiện-trí.

6- Gambhīrañāṇacariya apaccavekkhaṇā: không thích suy xét các chánh-pháp sâu sắc.

7- Atadadhimuttatā: không hướng tâm tìm hiểu chánh-pháp.

c- Đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo tác-động

- 4 đại-thiện-tâm không cần tác-động.

- 4 đại-thiện-tâm cần tác-động.

* Đại-thiện-tâm không cần tác-động

Nếu người tạo phước-thiện nào với sự hiểu biết trong chánh-pháp, rồi tự tác-động bằng thân, khẩu, ý tạo phước-thiện ấy, không có người khác tác-động thì đại-thiện-tâm ấy phát sinh không cần tác-động (asaṅkhārikaṃ).

Đại-thiện-tâm không cần tác-động có nhiều năng lực hơn đại-thiện-tâm cần tác-động.

* Nhân phát sinh không cần tác-động

Đại-thiện-tâm phát sinh không cần tác-động có 6 nhân:

1- Asaṅkhārikakammajanitapaṭisandhikatā: tái-sinh-tâm phát sinh từ đại-thiện-nghiệp không cần tác-động.

2- Kallakāyacittatā: có thân tâm an-lạc.

3- Sītuṇhādīnaṃ khamanabahulatā: có đức- tính nhẫn-nại chịu đựng thời tiết nóng, lạnh, v.v...

4- Kattabbakammesu diṭṭhānisaṃsasatā: hiểu biết rõ quả báu của đại-thiện-nghiệp sẽ làm.

5- Kammesu ciṇṇavasitā: có tính chuyên môn trong đại-thiện-nghiệp mà mình làm.

6- Utubhojanādīsappāyalābho: được thời tiết tốt, vật thực đầy đủ, v.v...

Nếu trường-hợp có bạn thân đến tác-động, khuyến khích tạo phước-thiện thì người ấy nên suy xét thế nào, để cho đại-thiện-tâm trở thành không cần tác-động?

Nếu khi nghe bạn thân đến tác-động, khuyến khích làm phước thiện nào thì người ấy nên suy xét rằng:

Phước-thiện ấy là phước-thiện nên làm. Đây là cơ hội tốt của ta, ta nên tạo phước-thiện ấy.

Nếu khi suy xét như vậy thì người ấy đã chuyển từ thế bị động sang thế chủ động, rồi tạo phước- thiện ấy với đại-thiện-tâm không cần tác-động.

Ví như trường hợp Đức-Bồ-tát thiên-nam Setaketu, tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama, đang an hưởng mọi sự an-lạc trên cõi trời Tusita (Đâu-suất đà-thiên). Khi ấy, các Đức-vua trời trong 6 cõi trời dục-giới cùng chư-thiên, chư Đức phạm-thiên trên các cõi trời sắc-giới ngự đến hầu, chắp tay cung kính thỉnh Đức-Bồ-tát Setaketu xuống tái-sinh đầu thai làm người, để trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác thuyết- pháp tế độ chúng-sinh giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong 3 giới 4 loài.

Khi nghe lời thỉnh cầu của chư-thiên, chư phạm-thiên như vậy, Đức-Bồ-tát chưa nhận lời thỉnh cầu ấy, mà Đức-Bồ-tát suy xét trong thời quá-khứ rằng:

Đức-Bồ-tát kiếp chót tái-sinh đầu thai xuống làm người để trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng- Giác đã xem xét như thế nào?

Theo lệ thường, chư Đức-Bồ-tát kiếp chót xuống tái-sinh đầu thai làm người, thường xem xét 5 điều:

1- Xem xét về thời-kỳ tuổi thọ con người.

2- Xem xét về châu đến tái-sinh.

3- Xem xét về xứ sở đến tái-sinh.

4- Xem xét về dòng họ nơi tái-sinh.

5- Xem xét về mẫu-hậu để tái-sinh đầu thai.(1)

Sau khi xem xét đầy đủ 5 điều rồi, Đức-Bồ- tát Setaketu quyết định xuống tái-sinh đầu thai làm người, để trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng- Giác, nên Đức-Bồ-tát truyền dạy rằng:

- Này chư-thiên, chư phạm-thiên! Ta đồng ý nhận lời thỉnh cầu của các ngươi, Ta sẽ xuống tái-sinh đầu thai làm người trong cõi Nam-thiện bộ-châu, tại Trung-xứ, kinh-thành Kapilavatthu, trong dòng dõi Sakya, Đức-vua Suddhodana là Đức Phụ-vương, Chánh-cung hoàng-hậu Mahā- mayādevī là mẫu-hậu của Ta.

Nghe Đức-Bồ-tát Setaketu truyền dạy như vậy, tất cả chư-thiên, phạm-thiên vô cùng hoan- hỷ cùng nhau tán dương ca tụng Đức-Bồ-tát, rồi chắp tay cung kính xin phép trở về cõi-giới của mỗi vị.

Sau khi Đức-Bồ-tát thiên-nam Setaketu quyết định chuyển-kiếp (cuti: chết) từ cõi trời Tusita, đại-thiện-nghiệp trong đại-thiện-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, không cần tác-động cho quả trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau

(paṭisandhikāla) có đại-quả-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, không cần tác- động gọi là tái-sinh-tâm (paṭisandhicitta) làm phận sự tái-sinh đầu thai vào lòng bà Chánh-cung hoàng-hậu Mahāmayādevī vào canh chót đêm rằm tháng 6 (âm lịch).

* Đại-thiện-tâm cần tác-động

Nếu người tạo phước-thiện nào do nhờ người khác đến tác-động bằng thân, bằng khẩu, khuyến khích tạo phước-thiện ấy, thì đại-thiện-tâm ấy phát sinh cần tác-động (sasaṅkhārikaṃ).

Đại-thiện-tâm cần tác-động có ít năng lực hơn đại-thiện-tâm không cần tác-động.

* Nhân phát sinh cần tác-động

Đại-thiện-tâm phát sinh cần tác-động có 6 nhân:

1- Sasaṅkhārikakammajanitapaṭisandhikatā: khi tái-sinh đầu thai làm người với đại-thiện- nghiệp cần tác-động.

2- Akallakāyacittatā: thân tâm không có an-lạc.

3- Sītuṇhādīnaṃ akhamanabahulatā: không có đức-tính nhẫn-nại chịu đựng thời tiết nóng, lạnh.

4- Kattabbakammesu adiṭṭhānisaṃsasatā: không biết rõ quả báu của đại-thiện-nghiệp mà mình làm.

5- Kammesu aciṇṇavasitā: không có tính chuyên môn trong đại-thiện-nghiệp mà mình làm.

6- Utubhojanādī asappāyalābho: gặp thời tiết xấu, vật thực thiếu thốn, v.v...

Đại-thiện-tâm chia theo thiện-nhân

- Thiện-nhân (kusalahetu) có 3 nhân là vô- tham (lobhahetu), vô-sân (dosahetu), vô-si (moha- hetu) (trí-tuệ).

Đại-thiện-tâm có 8 tâm chia theo nhân (hetu) có 2 loại:

1- Tihetukakusalacitta: 4 đại-thiện-tâm có đủ tam-nhân là vô-tham, vô-sân, vô-si (trí-tuệ).

2- Dvihetukakusalacitta: 4 đại-thiện-tâm chỉ có nhị-nhân là vô-tham, vô-sân, không có vô-si (trí-tuệ).

Nếu khi đang tạo phước-thiện bố-thí, phước- thiện giữ giới, phước-thiện hành-thiền,v.v... với đại-thiện-tâm hợp với trí-tuệ kammassakatāñāṇa hoặc lokiyavipassanāñāṇa, thì gọi là tihetuka- kusalacitta: 4 đại-thiện-tâm có đủ tam-nhân là vô-tham, vô-sân, vô-si (trí-tuệ).

Nếu khi đang tạo phước-thiện bố-thí, phước- thiện giữ-giới, phước-thiện hành-thiền, v.v... với đại-thiện-tâm không hợp với trí-tuệ kammas- sakatāñāṇa hoặc lokiyavipassanāñāṇa, thì gọi là dvihetukakusalacitta: 4 đại-thiện-tâm chỉ có nhị- nhân là vô-tham, vô-sân, không có vô-si (trí-tuệ).

ĐẠI-THIỆN-NGHIỆP

Đại-thiện-nghiệp đó là tác-ý tâm-sở (cetanā- cetasika) đồng sinh với 8 đại-thiện-tâm tạo đại- thiện-nghiệp.

Đại-thiện-nghiệp phát sinh có 2 cách:

- Đại-thiện-nghiệp phát sinh do nương nhờ 3 môn: thân-môn, khẩu-môn, ý-môn tạo 10 đại- thiện-nghiệp (mahākusalakamma).

- Đại-thiện-nghiệp phát sinh do tạo 10 phước-thiện (puññakriyāvatthu).

* Đại-thiện-nghiệp phát sinh do nương nhờ 3 môn

Đại-thiện-nghiệp phát sinh do nương nhờ thân-môn gọi là thân đại-thiện-nghiệp, có 3 loại:

- Đại-thiện-nghiệp không sát-sinh.

- Đại-thiện-nghiệp không trộm-cắp.

- Đại-thiện-nghiệp không tà-dâm.

* Đại-thiện-nghiệp phát sinh do nương nhờ khẩu-môn gọi là khẩu đại-thiện-nghiệp, có 4 loại:

- Đại-thiện-nghiệp không nói-dối.

- Đại-thiện-nghiệp không nói lời chia rẽ.

- Đại-thiện-nghiệp không nói lời thô tục.

- Đại-thiện-nghiệp không nói lời vô ích.

* Đại-thiện-nghiệp phát sinh do nương nhờ ý-môn gọi là ý đại-thiện-nghiệp, có 3 loại:

- Đại-thiện-nghiệp không tham lam của cải người khác.

- Đại-thiện-nghiệp không thù hận người khác.

- Đại-thiện-nghiệp có chánh-kiến thấy đúng, hiểu đúng theo thật-tánh của các pháp.

* Đại-thiện-nghiệp phát sinh do tạo 10 phước- thiện (puññakriyāvatthu):

Đại-thiện-nghiệp phát sinh do tạo 10 phước- thiện (puññakriyāvatthu):

1- Dānakusala: phước-thiện bố-thí.

2- Sīlakusala: phước-thiện giữ-giới.

3- Bhāvanākusala: phước-thiện hành-thiền là hành pháp-hành thiền-định, pháp-hành thiền-tuệ.

4- Apacāyanakusala: phước-thiện cung-kính những bậc tôn kính.

5-Veyyāvaccakusala: phước-thiện hỗ-trợ trong việc tạo mọi phước-thiện.

6- Pattidānakusala: phước-thiện hồi-hướng phần phước-thiện của mình đến cho những chúng-sinh khác.

7- Pattānumodanakusala: phước-thiện hoan- hỷ nhận phần phước-thiện của người khác hồi- hướng, hoặc chia sẻ.

8- Dhammasavanakusala: phước-thiện nghe chánh-pháp của Đức-Phật.

9- Dhammadesanākusala: phước-thiện thuyết- pháp là thuyết giảng chánh-pháp của Đức-Phật.

10- Diṭṭhijukammakusala: phước-thiện chánh- kiến đó là kammassakatāsammādiṭṭhi: chánh-kiến thấy đúng, hiểu đúng nghiệp là của riêng mình.

Puññakriyāvatthu có 10 pháp đều thuộc về ý- thiện-nghiệp trong đại-thiện-tâm có đối-tượng theo mỗi phước-thiện ấy.

10 phước-thiện này được gom lại thành 3 nhóm:

1- Nhóm phước-thiện bố-thí gồm có 3 pháp:

- Phước-thiện bố-thí.

- Phước-thiện hồi-hướng.

- Phước-thiện hoan-hỷ.

2- Nhóm phước-thiện giữ-giới gồm có 3 pháp:

- Phước-thiện giữ-giới.

- Phước-thiện cung-kính.

- Phước-thiện hỗ-trợ.

3- Nhóm phước-thiện hành-thiền gồm có 4 pháp:

- Phước-thiện hành-thiền.

- Phước-thiện nghe pháp.

- Phước-thiện thuyết-pháp.

- Phước-thiện chánh-kiến.

Tuy nhiên, phước-thiện chánh-kiến rất cần cho cả 3 nhóm, để hỗ trợ cho mỗi phước-thiện có nhiều năng lực trở thành tam-nhân đại-thiện- nghiệp.

Nhân phát sinh đại-thiện-tâm

Đại-thiện-tâm phát sinh do nương nhờ nơi ‘yonisomanasikāra’ trí-tuệ biết rõ trong tâm đúng theo thật-tánh của các pháp.

Để có yonisomanasikāra, cần phải nương nhờ cả nhân quá-khứ lẫn nhân hiện-tại, có 5 điều:

1- Pubbekatapuññatā: đã từng tạo phước- thiện tích luỹ từ những kiếp quá-khứ.

2- Paṭirūpadesavāsa: sinh sống ở nơi thuận lợi có Phật-giáo.

3- Sappurisupanissaya: được gần gũi thân cận với bậc thiện-trí trong Phật-giáo.

4- Saddhammassavana: lắng nghe chánh- pháp của Đức-Phật.

5- Attasammāpaṇidhi: tâm biết đúng trong chánh-pháp.

Yonisomanasikāra phát sinh cần phải có đủ 5 điều, nhân đầu tiên là do nương nhờ phước-thiện đã từng tích luỹ từ những kiếp quá-khứ, còn lại 4 nhân sau do nương nhờ trong kiếp hiện-tại, người thiện cần phải hội đủ 5 nhân để cho yoniso- manasikāra phát sinh.

2-Kāmāvacaravipākacitta(Mahāvipākacitta)

Kāmāvacaravipākacitta: dục-giới quả-tâm gọi là mahāvipākacitta: đại-quả-tâm có 8 tâm là quả của đại-thiện-nghiệp trong 8 đại-thiện-tâm, nên mỗi đại-quả-tâm đều tương xứng với mỗi đại-thiện-tâm do nương nhờ 3 pháp là vedanā: thọ, ñāṇa: trí-tuệ, saṅkhāra: tác-động có 8 loại tâm như sau:

Mahāvipākacitta: Đại-quả-tâm có 8 tâm:

1- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-quả-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

2- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-quả-tâm thứ nhì đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

3- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-quả-tâm thứ ba đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

4- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-quả-tâm thứ tư đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

5- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-quả-tâm thứ năm đồng sinh với thọ xả, hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

6- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-quả-tâm thứ sáu đồng sinh với thọ xả, hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

7- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-quả-tâm thứ bảy đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

8- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-quả-tâm thứ tám đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

PHẬN SỰ CỦA 8 ĐẠI-QUẢ-TÂM

Đại-quả-tâm có 8 tâm là quả của đại-thiện- nghiệp trong 8 đại-thiện-tâm, 8 đại-quả-tâm làm 4 phận sự như sau:

1- Paṭisandhikicca: phận sự tái-sinh kiếp sau.

2- Bhavaṅgakicca: phận sự hộ kiếp hiện-tại.

3- Cutikicca: phận sự kết thúc kiếp hiện-tại.

4- Tadārammaṇakicca: phận sự tiếp nhận đối-tượng từ tác-hành-tâm (javanacitta) 2 sát-na-tâm.

GIẢNG GIẢI

- 8 đại-quả-tâm làm 3 phận sự tái-sinh kiếp sau, phận sự hộ kiếp hiện-tại, phận sự kết thúc kiếp hiện-tại như thế nào?

Người thiện nào biết hổ-thẹn tội-lỗi, biết ghê- sợ tội-lỗi, tránh xa mọi ác-nghiệp, tạo 10 đại- thiện-nghiệp bằng thân, khẩu, ý hoặc tạo 10 phước-thiện bố-thí, phước-thiện giữ-giới, phước- thiện hành-thiền, ...

Sau khi người thiện ấy chết, đại-thiện-nghiệp trong 8 đại-thiện-tâm cho quả trong thời-kỳ tái- sinh kiếp sau (paṭisandhikāla) có 8 đại-quả-tâm gọi là tái-sinh-tâm (paṭisandhicitta) có 1 trong 8 đại-quả-tâm nào cùng với 3 sắc-pháp là sắc- thân (kāyarūpa), sắc nam-tính (hoặc sắc nữ-tính) (bhāvarūpa), ý-sắc-căn (hadayavatthurūpa) phát sinh 1 sát-na-tâm làm phận sự tái-sinh kiếp sau (paṭisandhikicca) đầu thai làm người, liền tiếp theo trong thời-kỳ sau khi đã tái-sinh (pavattikāla) kiếp hiện-tại, chính đại-quả-tâm ấy trở thành hộ-kiếp-tâm (bhavaṅgacitta) làm phận sự hộ kiếp, bảo hộ, giữ gìn kiếp người ấy cho đến hết tuổi thọ phút giây cuối cùng, cũng chính đại-quả-tâm ấy trở thành tử-tâm (cuticitta) làm phận sự kết thúc kiếp hiện-tại (cutikicca) của kiếp người ấy.

* Hoặc hoá-sinh làm vị thiên-nam hoặc vị thiên-nữ trẻ trung không già, không bệnh trên cõi trời dục-giới, hưởng mọi sự an-lạc cho đến khi hết tuổi thọ tại cõi trời dục-giới ấy.

- 8 đại-quả-tâm làm phận sự tadārammaṇa- kicca tiếp nhận đối tượng từ tác-hành-tâm (javanacitta) có 2 sát-na-tâm như thế nào?

Mỗi ngũ môn dục-giới lộ-trình-tâm đầy đủ có các tâm sinh rồi diệt theo tuần tự trải qua 17 sát- na-tâm theo tuổi thọ của đối-tượng dục-giới, kể từ sát-na-tâm hộ-kiếp-tâm quá-khứ cho đến 7 sát-na-tâm javanacitta: tác-hành-tâm, tiếp theo 2 sát-na-tâm tadālambanacitta: tiếp đối-tượng tâm, còn 2 sát-na-tâm nữa đủ 17 sát-na-tâm, chấm dứt ngũ môn dục-giới lộ-trình-tâm ấy.

KRIYACITTA: DUY-TÁC-TÂM

Kriyacitta: duy-tác-tâm là tâm không phải là thiện-tâm, cũng không phải là bất-thiện-tâm, cũng không phải là quả-tâm, mà chỉ là tâm làm phận sự biết đối-tượng qua 6 môn mà thôi.

Kriyacitta: duy-tác-tâm có 2 loại:

1- Ahetukakriyacitta: vô-nhân duy-tác-tâm có 3 tâm thuộc về vô-nhân-tâm(2), không phải là thiện- tâm, bất-thiện-tâm, quả-tâm, chỉ là tâm làm phận sự tiếp nhận đối-tượng qua 6 môn (nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý) mà thôi.

2- Sahetukakriyacitta: hữu-nhân duy-tác-tâm gồm có 17 tâm là tâm hợp với thiện-nhân của bậc Thánh A-ra-hán không còn vô-minh và tham-ái, nên 17 duy-tác-tâm này cốt để hành- động bằng thân, nói-năng bằng khẩu, suy-nghĩ bằng ý của bậc Thánh A-ra-hán, không tạo nghiệp, nên không cho quả trong kiếp vị-lai.

Kriyacitta: duy-tác-tâm gồm có 20 tâm:

- Vô-nhân duy-tác-tâm có 3 tâm.

- Dục-giới duy-tác-tâm có 8 tâm.

- Sắc-giới duy-tác-tâm có 5 tâm.

- Vô-sắc-giới duy-tác-tâm có 4 tâm.

* Trong quyển sách nhỏ này chỉ giảng giải về 8 dục-giới duy-tác-tâm và 3 vô-nhân duy-tác- tâm gồm có 11 duy-tác-tâm mà thôi.

DỤC-GIỚI DUY-TÁC-TÂM

Sahetukakāmavacarakriyacitta: hữu-nhân dục-giới duy-tác-tâm hoặc gọi là mahākriya- citta: đại-duy-tác-tâm có 8 tâm chỉ thuộc về tâm của bậc Thánh A-ra-hán mà thôi, không phải là tâm của các hạng phàm-nhân và chư bậc Thánh Nhập-lưu, bậc Thánh Nhất-lai, bậc Thánh Bất-lai.

Đại-duy-tác-tâm phát sinh trong 7 cõi thiện- dục-giới là cõi người và 6 cõi trời dục-giới, 15 tầng trời sắc-giới phạm-thiên (trừ tầng trời sắc- giới Vô-tưởng-thiên) và 4 tầng trời vô-sắc-giới phạm-thiên.

Đại-duy-tác-tâm có 8 tâm này hầu hết tương tự như 8 đại-thiện-tâm, nhưng chỉ có khác nhau là 8 đại-duy-tác-tâm chỉ phát sinh đối với chư bậc Thánh A-ra-hán mà thôi, còn 8 đại-thiện- tâm phát sinh đối với nhiều hạng chúng-sinh nhất là hạng thiện-trí phàm-nhân và 3 bậc Thánh-nhân: bậc Thánh Nhập-lưu, bậc Thánh Nhất-lai, bậc Thánh Bất-lai.

Đại-duy-tác-tâm nương nhờ 3 pháp: đồng sinh với thọ (vedanā), hợp với trí-tuệ (ñāṇa), tác-động (saṅkhārika), nên phân chia có 8 tâm:

Đại-duy-tác-tâm có 8 tâm:

1- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-duy-tác-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

2- Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-duy-tác-tâm thứ nhì đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

3- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-duy-tác-tâm thứ ba đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

4- Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-duy-tác-tâm thứ tư đồng sinh với thọ hỷ, không hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

5- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-duy-tác-tâm thứ năm đồng sinh với thọ xả, hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

6- Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-duy-tác-tâm thứ sáu đồng sinh với thọ xả, hợp với trí-tuệ, cần tác-động.

7- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ.

Đại-duy-tác-tâm thứ bảy đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí-tuệ, không cần tác-động.

8- Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ.

Đại-duy-tác-tâm thứ tám đồng sinh với thọ xả, không hợp với trí, cần tác-động.

Giảng Giải

Bậc Thánh A-ra-hán và 3 bậc Thánh-nhân: bậc Thánh Nhập-lưu, bậc Thánh Nhất-lai, bậc Thánh Bất-lai, các hạng thiện-trí phàm-nhân đều có khả năng tạo mọi phước-thiện với các đại-thiện-tâm ví như:

“Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ...”.

“Đại-thiện-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ hỷ, hợp với trí-tuệ, không cần tác-động...”.

Thật ra, đại-thiện-nghiệp trong đại-thiện-tâm phát sinh do vô-minh làm duyên, như trong paṭiccasamuppāda trình bày rằng:

“Avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavanti...”.

Mọi pháp-hành đó là bất-thiện-nghiệp, dục- giới thiện-nghiệp, sắc-giới thiện-nghiệp, vô-sắc- giới thiện-nghiệp đều phát sinh do vô-minh làm duyên.

Như vậy, đối với bậc Thánh A-ra-hán đã diệt tận được mọi vô-minh (avijjā) và mọi tham-ái (taṇhā) không còn dư sót, nên khi tạo mọi phước-thiện không trở thành đại-thiện-nghiệp. Cho nên, bậc Thánh A-ra-hán tạo mọi phước- thiện gọi là mahākriyacitta: đại-duy-tác-tâm là tâm tạo phước-thiện mà không có quả của phước-thiện trong kiếp vị-lai, bởi vì bậc Thánh A-ra-hán kiếp này là kiếp chót, sẽ tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới.

* Đối với 3 bậc Thánh-nhân vẫn còn ít vô- minh (avijjā) và tham-ái (taṇhā), nên khi tạo phước-thiện nào thì có đại-thiện-nghiệp ấy, chắc

chắn có quả của đại-thiện-nghiệp ấy cả trong kiếp hiện-tại lẫn kiếp vị-lai, bởi vì 3 bậc Thánh- nhân vẫn còn tái-sinh kiếp sau trong cõi thiện dục-giới, 16 tầng trời sắc-giới phạm-thiên, 4 tầng trời vô-sắc-giới phạm-thiên, có giới hạn tuỳ theo mỗi bậc Thánh-nhân, rồi chắc chắn sẽ trở thành bậc Thánh A-ra-hán sẽ tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới.

Mahākriyacitta: đại-duy-tác-tâm có 8 tâm: 4 tâm hợp với trí-tuệ và 4 tâm không hợp với trí-tuệ.

Như vậy, bậc Thánh A-ra-hán có 4 đại-duy- tác-tâm hợp với trí-tuệ, đó là điều dễ hiểu, còn trong trường-hợp nào bậc Thánh A-ra-hán có 4 đại-duy-tác-tâm không hợp với trí-tuệ?

Trong trường-hợp bậc Thánh-A-ra-hán sử dụng những oai nghi bình thường theo thói quen như đi, đứng, ngồi, nằm, co tay vào, duỗi tay ra, co chân vào, duỗi chân ra, đại tiện, tiểu tiện, v.v... chỉ cần có saticetasika: niệm tâm-sở cũng đủ, nên đại-duy-tác-tâm không hợp với trí-tuệ.

* Đối với các hạng thiện-trí phàm-nhân và các hạng chúng-sinh khác vẫn còn đầy đủ vô- minh (avijjā) và tham-ái (taṇhā), khi tạo mọi phước-thiện nào thì có đại-thiện-nghiệp ấy, có quả của đại-thiện-nghiệp ấy cả trong kiếp hiện- tại lẫn vô số kiếp vị-lai không có giới hạn.

-oo0oo-

(1) Tìm hiểu bộ Nền-Tảng-Phật-Giáo, quyển I Tam-Bảo, giảng giải đầy đủ trong phần thỉnh Đức-Bồ-tát giáng thế, cùng soạn giả.
(2) Vô-nhân-tâm là tâm không hợp với 6 nhân:3 ác-nhân, 3 thiện-nhân.

Trang Website được thành lập và quản lý bởi các cận sự nam, cận sự nữ trong Phật Giáo. Mục đích nhằm lưu trữ, số hoá kinh sách và tài liệu Phật Giáo Nguyên Thuỷ - Theravāda.

Chi tiết

Dục Giới Tịnh Hảo Tâm (Kāmāvacarasobhaṇacitta)

Từ điển Pali

Tạng Luật

Tạng Kinh

Vi Diệu Pháp

Giảng Pháp

Học Thiền Vipassanā

Lý Thuyết Vipassanā

Soạn / Dịch Giả

Phật Học Căn Bản

Sử Liệu Phật Giáo

Vấn Đáp Phật Pháp

Góc Nhìn

Cổ Ngữ Pāli

Bậc Trưởng Lão

Mục Khác

Đăng Ký Thành Viên

Kinh Tụng

Lớp Phật Pháp

Lời Ngỏ

Góc Sáng Tác

DỤC-GIỚI TỊNH-HẢO-TÂM (KĀMĀVACARASOBHAṆACITTA)

KĀMĀVACARAKUSALACITTA (MAHĀKUSALACITTA)

GIẢNG GIẢI 8 ĐẠI-THIỆN-TÂM

ĐẠI-THIỆN-NGHIỆP

PHẬN SỰ CỦA 8 ĐẠI-QUẢ-TÂM

GIẢNG GIẢI

KRIYACITTA: DUY-TÁC-TÂM

DỤC-GIỚI DUY-TÁC-TÂM