Giải thích Ân-đức Phật-Bảo thứ nhất: Arahaṃ Itipi so Bhagavā Arahaṃ

Trở về Trang kế

NỀN-TẢNG-PHẬT-GIÁO (MŪLABUDDHASĀSANA)

QUYỂN II

QUY-Y TAM-BẢO (TISARAṆA)

Soạn giả: Tỳ-khưu Hộ-Pháp (Dhammarakkhita Bhikkhu) (Aggamahāpaṇḍita)

Giảng Giải Về 9 Ân-Đức Phật-Bảo

Trong bộ Chú-Giải giảng giải 9 ân-đức Phật-bảo được tóm lược sau đây:

ÂN-ĐỨC PHẬT-BẢO THỨ NHẤT: ARAHAṂ ITIPI SO BHAGAVĀ ARAHAṂ

(Cách đọc: Í-tí-pí xô Phá-gá-voa Á-rá-hăng) Nghĩa:

- So Bhagavā: Đức-Thế-Tôn.

- Itipi: Do Ngài là Bậc Thánh A-ra-hán cao thượng có thân, khẩu, ý hoàn toàn trong sạch và thanh-tịnh, xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường của nhân-loại, chư- thiên, phạm-thiên, ...

- Arahaṃ: Do đó Đức-Thế-Tôn có ân-đức A-ra-hán.

ARAHAṂ CÓ 5 Ý NGHĨA

- Arahaṃ có nghĩa là xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường.

- Arahaṃ có nghĩa là đã xa lìa vĩnh viễn mọi phiền-não.

- Arahaṃ có nghĩa là đã diệt tận mọi kẻ thù là phiền-não.

- Arahaṃ có nghĩa là đã phá hủy vòng luân-hồi trong ba giới bốn loài.

- Arahaṃ có nghĩa là không bao giờ làm điều ác ở nơi kín đáo.

Giải thích:

1.1- Arahaṃ có ý nghĩa bậc xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường như thế nào?

Đức-Thế-Tôn là Bậc Tối-Thượng độc nhất vô nhị, trong muôn ngàn cõi-giới chúng-sinh. Thật vậy, trong toàn thể chúng-sinh không có một người nào, một Sa- môn, Bà-la-môn, chư-thiên, phạm-thiên, ... nào có đầy đủ 5 đức: giới-đức, định-đức, tuệ-đức, giải-thoát-đức, giải-thoát-tri-kiến-đức như Đức-Thế-Tôn.

Đức-Thế-Tôn có đầy đủ 5 đức:

- Giới-đức trong sạch hoàn toàn thanh-tịnh.

- Định-đức hoàn toàn thanh-tịnh.

- Tuệ-đức hoàn toàn thanh-tịnh.

- Tuệ-giải-thoát-đức hoàn toàn thanh-tịnh.

- Tuệ-giải-thoát-tri-kiến-đức hoàn toàn thanh-tịnh.

Chỉ có Đức-Thế-Tôn mới có đầy đủ 5 đức ấy mà thôi. Do đó, Đức-Thế-Tôn là Bậc Tối-Thượng nhất trong muôn ngàn cõi-giới chúng-sinh, là Bậc xứng đáng cho chúng-sinh lễ bái cúng dường. Chúng-sinh nào lễ bái cúng dường rồi, chúng sinh ấy sẽ được quả báu lớn, sự lợi ích lớn, sự tiến hóa cao thượng, sự an-lạc cao thượng lâu dài. Như Đức-Phật dạy:

- Này chư tỳ-khưu! Bậc Tối-Thượng độc nhất vô nhị khi xuất hiện trên thế gian, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc lâu dài cho phần đông chúng-sinh, để tế độ chúng-sinh, nhân-loại, chư-thiên, phạm-thiên. Bậc Tối-Thượng độc nhất ấy là ai? Bậc Tối-Thượng độc nhất vô nhị ấy chính là Như-Lai, Đức A-ra-hán, Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.

- Này chư tỳ-khưu! Như-Lai là Bậc Tối-Thượng độc nhất vô nhị, xuất hiện trên thế gian để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc lâu dài cho phần đông chúng-sinh, nhân-loại, chư-thiên, phạm-thiên.” (1)

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa bậc xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường của tất cả chúng-sinh.

1.2- Arahaṃ có ý nghĩa xa lìa vĩnh viễn mọi phiền- não như thế nào?

Phiền-não dịch từ tiếng Pāḷi: kilesa.

Kilesa: Phiền-não là những bất-thiện tâm-sở đồng sinh với những bất-thiện-tâm làm cho thân tâm nóng nảy, khó chịu, khổ thân, khổ tâm; phiền-não còn làm cho tâm, tâm-sở bị ô nhiễm, khiến tạo nghiệp do thân, khẩu, ý.

PHIỀN-NÃO CÓ 10 LOẠI

1- Tham (lobha) là tham tâm-sở đồng sinh với 8 tham-tâm, có trạng thái tham muốn trong đối-tượng.

2- Sân (dosa) là sân tâm-sở đồng sinh với 2 sân-tâm, có trạng thái hung dữ, tàn bạo, không tham muốn trong đối-tượng.

3- Si (moha) là si tâm-sở đồng sinh với 12 bất- thiện-tâm, có trạng thái si-mê, không biết rõ thật-tánh của các pháp.

4- Tà-kiến (diṭṭhi) là tà-kiến tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm hợp tà-kiến có trạng thái thấy sai, chấp lầm nơi đối-tượng.

5- Ngã-mạn (māna) là ngã-mạn tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến, có trạng thái so mình với người: hơn người, bằng người, kém thua người.

6- Hoài-nghi (vicikicchā) là hoài-nghi tâm-sở đồng sinh với 1 si-tâm hợp với hoài-nghi, có trạng-thái hoài- nghi nơi đối-tượng.

7- Buồn-chán (thīna) là buồn-chán tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm và 1 sân-tâm gồm có 5 bất-thiện-tâm cần tác-động, có trạng-thái không hăng hái, buông bỏ đối-tượng.

8- Phóng-tâm (uddhacca) là phóng-tâm tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm, có trạng-thái không an trụ nơi đối-tượng.

9- Không biết hổ-thẹn (ahiri) là không biết hổ-thẹn tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm, có trạng-thái tự mình không biết hổ-thẹn tội-lỗi khi hành ác.

10- Không biết ghê-sợ (anottappa) là không biết ghê- sợ tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm, có trạng-thái không biết ghê-sợ tội-lỗi khi hành ác.

Đó là 10 loại phiền-não, mỗi khi có phiền-não nào phát sinh ở bất-thiện-tâm nào, thì không những làm cho tâm bị ô nhiễm, nóng nảy, mà còn làm cho thân cũng nóng nảy, khó chịu, mặt mày mất vẻ tự nhiên.

TÍNH CHẤT CỦA PHIỀN-NÃO CÓ 3 LOẠI

- Vītikkamakilesa là phiền-não loại thô, được biểu hiện ra ở thân hành-ác, khẩu nói-ác. Phiền-não loại thô này có thể diệt bằng pháp-hành giới. Hành-giả có tác-ý thiện-tâm (cetanā) tránh xa mọi hành-ác, giữ gìn giới làm cho thân và khẩu được trong sạch, thì diệt-từng-thời phiền-não loại thô này.

- Pariyuṭṭhānakilesa là phiền-não loại trung phát sinh ở trong tâm, đó là 5 pháp-chướng-ngại (1), làm cho tâm cảm thấy khó chịu, khổ tâm, ngăn cản mọi thiện-pháp. Phiền-não loại trung này có thể diệt bằng pháp-hành thiền-định. Khi hành-giả chứng đắc đệ nhất thiền sắc- giới, nhờ có 5 chi thiền có thể diệt bằng cách chế ngự, đè nén được phiền-não loại trung này.

- Anusayakilesa là phiền-não cực kỳ vi-tế ẩn tàng ngấm ngầm ở trong tâm thức, đó là 7 pháp phiền-não ngủ ngầm trong tâm (2) không hiện rõ. Phiền-não loại cực kỳ vi-tế này có thể bị diệt bằng pháp-hành thiền-tuệ. Khi hành-giả chứng đắc 4 Thánh-đạo-tuệ mới có thể diệt tận được phiền-não loại cực kỳ vi-tế này.

Phiền-não tính rộng có 1.500 loại

Khi 10 loại phiền-não kể trên liên quan đến đối-tượng làm nhân duyên để phát sinh phiền-não, tính rộng có 1.500 loại phiền-não.

Cách tính như sau:

75 pháp có thể làm đối-tượng của phiền-não:

- Tâm tính là 1 pháp (vì cùng có một trạng-thái biết đối-tượng).

- Tâm-sở tính 52 pháp (mỗi tâm-sở có mỗi trạng-thái riêng biệt).

- Sắc-pháp chỉ có 18 sắc-pháp hiện-hữu thật rõ ràng, và 4 pháp-trạng-thái của sắc-pháp. Như vậy, gồm có (1 + 52 + 18 + 4) = 75 pháp có thể làm đối-tượng của phiền-não.

- 75 pháp này là đối-tượng của phiền-não ở bên trong mình, là kẻ thù bên trong.

- 75 pháp này cũng là đối-tượng của phiền-não ở bên ngoài mình, là kẻ thù bên ngoài.

Đối-tượng của phiền-não bên trong mình có 75 pháp và bên ngoài mình có 75 pháp gồm cả thảy 150 pháp nhân với 10 loại phiền-não (tham, sân, si, tà-kiến, ngã- mạn, hoài-nghi, buồn-chán, phóng-tâm, không hổ-thẹn tội-lỗi, không ghê-sợ tội-lỗi) thành 1.500 loại phiền-não (150 x 10).

Thật ra, 10 loại phiền-não trong 12 bất-thiện-tâm (12 ác-tâm) mới làm cho tâm bị ô nhiễm, làm cho tâm nóng nảy, khó chịu, khổ tâm, khổ thân.

Phiền-não làm nhân duyên trực tiếp tạo mọi ác- nghiệp và làm nhân duyên gián tiếp tạo mọi thiện- nghiệp trong tam-giới (do vô-minh làm duyên nên tạo ác-nghiệp, thiện-nghiệp), để rồi cho quả của nghiệp, dẫn dắt trong vòng tử sinh luân-hồi trong ba giới(1)bốn loài(2).

Nghiệp này được dẫn dắt do bởi tham-ái (taṇhā). Tham-ái (taṇhā) đó là tham tâm-sở (lobhacetasika).

Tham-ái có tất cả 108 loại.

THAM-ÁI CÓ TẤT CẢ 108 LOẠI

Cách tính 108 loại tham-ái theo 3 tính chất, 6 đối-tượng, 2 bên, 3 thời như sau:

Ba tính chất của tham-ái:

- Dục-ái (kāmataṇhā): Tham-ái trong 6 đối-tượng: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp.

- Hữu-ái (bhavataṇhā): Tham-ái trong 6 đối-tượng hợp với thường-kiến và tham-ái trong thiền sắc-giới, thiền vô-sắc-giới, trong cõi sắc-giới, cõi vô-sắc-giới.

- Phi-hữu-ái (vibhavataṇhā): Tham-ái trong 6 đối- tượng hợp với đoạn-kiến.

Sáu đối-tượng của tham-ái:

1- Sắc-ái (rūpataṇhā): Sắc là đối-tượng của tham-ái.

2- Thanh-ái (saddataṇhā): Âm thanh là đối-tượng của tham-ái.

3- Hương-ái (gandhataṇhā): Hương là đối-tượng của tham-ái.

4- Vị-ái (rasataṇhā): Vị là đối-tượng của tham-ái.

5- Xúc-ái (phoṭṭhabbataṇhā): Xúc là đối-tượng của tham-ái.

6- Pháp-ái (dhammataṇhā): Pháp là đối-tượng của tham-ái.

Hai bên:

1- Bên trong: Tham-ái phát sinh bên trong tâm của mình.

2- Bên ngoài: Tham-ái phát sinh bên ngoài mình (của người khác).

Ba thời:

1- Thời quá-khứ: Tham-ái đã phát sinh trong thời quá-khứ.

2- Thời hiện-tại: Tham-ái đang phát sinh trong thời hiện-tại.

3- Thời vị-lai: Tham-ái sẽ phát sinh trong thời vị-lai.

Như vậy, tham-ái có 3 tính chất nhân với 6 đối-tượng, nhân với 2 bên (trong và ngoài), nhân với 3 thời (quá- khứ, hiện-tại, vị-lai) thành 108 (3 x 6 x 2 x 3) loại tham- ái, là nhân sinh khổ-đế.

Đức-Bồ-Tát Siddhattha tự mình chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh- đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận được tất cả 1.500 loại phiền-não, 108 loại tham-ái không còn dư sót, đặc biệt diệt được mọi tiền-khiên-tật (vāsanā) (1) do tích lũy từ vô lượng kiếp ở quá-khứ tại cội Đại-Bồ-đề, vào canh chót đêm rằm tháng tư, trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trong toàn cõi-giới chúng-sinh, gọi là Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác độc nhất vô nhị, có danh hiệu là Đức-Phật Gotama.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa xa lìa vĩnh viễn mọi phiền-não và tiền-khiên-tật không bao giờ phát sinh được nữa.

1.3- Arahaṃ có ý nghĩa diệt tận mọi kẻ thù là phiền- não như thế nào?

Đức-Phật dạy: “Kẻ thù nguy hiểm chính là 1.500 loại phiền-não của mình.”

Sở dĩ gọi phiền-não là kẻ thù vì kẻ thù ở trong đời này thường tìm cơ hội làm khổ mình, sát hại mình, không có một kẻ thù nào mong cho mình được an-lạc.

Cũng như vậy, phiền-não phát sinh trong bất-thiện- tâm làm cho mình khổ tâm, khổ thân, nóng nảy, khó chịu và còn khiến mình tạo mọi ác-nghiệp, làm khổ chúng- sinh khác, để rồi phải chịu quả khổ trong kiếp hiện-tại lẫn nhiều kiếp vị-lai.

Sự thật, chỉ có phiền-não bên trong bất-thiện-tâm của mình mới trực tiếp làm khổ mình, còn phiền-não bên ngoài mình, của người khác, không trực tiếp làm khổ mình được, nếu mình không tiếp nhận.

Ví dụ: Người ta mắng chửi, đánh đập mình, nếu mình có tâm nhẫn-nại, không sân-hận, phiền-não không sinh thì mình không bị khổ tâm. Nếu tâm phiền-não sân-hận phát sinh thì chính phiền-não bên trong tâm mình làm cho mình khổ tâm, hoàn toàn không phải phiền-não bên ngoài mình, của người khác, làm cho mình khổ tâm.

Còn phần khổ thân thuộc về quả của nghiệp, không một ai tránh khỏi, dù là Đức-Phật hay chư bậc Thánh A- ra-hán. Đức-Phật và chư bậc Thánh A-ra-hán tuy đã diệt tận được tất cả 1.500 loại phiền-não rồi, hoàn toàn không còn khổ tâm nữa, nhưng còn có sắc thân, nên vẫn còn có khổ thân cho đến khi hết tuổi thọ, tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân-hồi trong ba giới bốn loài. Khi ấy, mới thật sự giải thoát hoàn toàn mọi cảnh khổ.

Đức-Bồ-Tát Siddhattha đã diệt tận tất cả mọi kẻ thù là 1.500 loại phiền-não, bằng 4 Thánh-đạo-tuệ tại dưới cội Đại-Bồ-đề vào canh chót đêm rằm tháng tư (âm lịch), trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác độc nhất vô nhị trong toàn cõi-giới chúng-sinh, có danh hiệu là Đức-Phật Gotama.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có Ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa diệt tận mọi kẻ thù là phiền-não không còn dư sót.

4- Arahaṃ có ý nghĩa phá hủy vòng luân-hồi trong 3 giới 4 loài như thế nào?

Vòng luân-hồi đó chính là pháp “Thập-nhị-duyên- sinh” (Paṭiccasamuppāda), có 12 chi pháp:

- Do vô-minh làm duyên, nên pháp-hành phát sinh, (Avijjāpaccayā saṅkhārā)

- Do pháp-hành làm duyên, nên tâm-thức phát sinh, (Saṅkhārāpaccayā viññāṇaṃ)

-Do tâm-thức làm duyên, nên danh-pháp sắc-pháp phát sinh, (Viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ)

- Do danh-sắc làm duyên, nên lục-xứ phát sinh, (Nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ)

- Do lục-xứ làm duyên, nên lục-xúc phát sinh, (Saḷāyatanapaccayā phasso)

- Do lục-xúc làm duyên, nên lục-thọ phát sinh, (Phassapaccayā vedanā)

- Do lục-thọ làm duyên, nên lục-ái phát sinh, (Vedanāpaccayā taṇhā)

- Do lục-ái làm duyên, nên tứ-thủ phát sinh, (Taṇhāpaccayā upādānaṃ)

- Do tứ-thủ làm duyên, nên nhị-hữu phát sinh, (Upādānapaccayā bhāvo)

- Do nhị-hữu làm duyên, nên tái-sinh phát sinh, (Bhāvapaccayā jāti)

- Do tái-sinh làm duyên, nên lão, tử, sầu-não, khóc than, khổ thân, khổ tâm, nỗi khổ cùng cực phát sinh, ...

(Jātipaccayā jarā-maraṇa-soka-parideva-dukkha- domanassupāyāsā sambhavanti, ... )

1- Vô-minh (avijjā) đó là si tâm-sở (mohacetasika) đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm.

* Vô-minh không phải là không biết tất cả, mà sự-thật vô-minh chỉ không biết 8 pháp sau đây mà thôi.

1- Không biết sắc-pháp, danh-pháp tam-giới là Khổ- Thánh-đế.

2- Không biết tham-ái là Nhân sinh khổ-Thánh-đế.

3- Không biết Niết-bàn là pháp Diệt khổ-Thánh-đế.

4- Không biết pháp-hành bát-chánh-đạo dẫn đến Diệt khổ-Thánh-đế.

5- Không biết ngũ-uẩn, danh-pháp, sắc-pháp trong quá-khứ.

6- Không biết ngũ-uẩn, danh-pháp, sắc-pháp trong vị-lai.

7- Không biết ngũ-uẩn, danh-pháp, sắc-pháp trong quá-khứ và vị-lai.

8- Không biết pháp thập-nhị-duyên-sinh.

Vô-minh chỉ không biết 8 pháp này mà thôi, ngoài ra, vô-minh có thể biết các pháp khác.

“Do vô-minh làm duyên, nên pháp-hành phát sinh.”

2- Pháp-hành (saṅkhārā) đó là tác-ý tâm-sở (cetanā-cetasika) đồng sinh với 29 tâm, là quả của vô-minh:

- Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm.

- Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 8 dục-giới thiện-tâm.

- Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 5 sắc-giới thiện-tâm.

- Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 4 vô-sắc-giới thiện-tâm.

Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 29 tâm này là quả của vô- minh, được phát sinh do vô-minh làm duyên.

“ Do pháp-hành làm duyên, nên tâm-thức phát sinh.”

3- Tâm-thức (viññāṇa) đó là tam-giới quả-tâm-thức gồm có 32 quả-tâm, là quả của pháp-hành:

- Dục-giới quả-tâm-thức có 23 tâm.

- Sắc-giới quả-tâm-thức có 5 tâm.

- Vô-sắc-giới quả-tâm-thức có 4 tâm.

32 tam-giới quả-tâm-thức có 2 phận sự:

3.1- Paṭisandhiviññāṇa: Tam-giới tái-sinh-tâm gồm có 19 quả-tâm làm phận sự tái-sinh kiếp sau trong ba giới bốn loài:

- 1 suy-xét-tâm đồng sinh với thọ xả là bất-thiện-quả vô-nhân-tâm làm phận sự tái-sinh kiếp sau trong 4 cõi ác- giới: cõi địa-ngục, cõi a-su-ra, cõi ngạ-quỷ, loài súc-sinh.

- 1 suy-xét-tâm đồng sinh với thọ xả là thiện-quả vô- nhân-tâm làm phận sự tái-sinh kiếp sau trong cõi người hoặc chư-thiên bậc thấp thuộc về hạng đui mù, câm điếc, tật nguyền,... từ khi tái-sinh, hạng người hoặc chư-thiên này gọi là hạng vô-nhân cõi dục-giới.

- 8 dục-giới quả-tâm làm phận sự tái-sinh kiếp sau làm người trong cõi người hoặc làm chư-thiên trong 6 cõi trời dục-giới.

- 5 sắc-giới quả-tâm làm phận sự tái-sinh kiếp sau làm phạm-thiên trên 15 cõi trời sắc-giới.

- 4 vô-sắc-giới quả-tâm làm phận sự tái-sinh kiếp sau làm phạm-thiên trên 4 cõi trời vô-sắc-giới.

3.2- Pavattiviññāṇa: Tam-giới quả-tâm gồm có 32 tâm làm phận sự sau khi đã tái-sinh kiếp sau.

32 tam-giới quả-tâm này có phận sự thọ nhận quả xấu của bất-thiện-nghiệp hoặc quả tốt của thiện-nghiệp của chúng-sinh ấy.

32 tam-giới quả-tâm này là quả của pháp-hành, được phát sinh do pháp-hành làm duyên.

“Do tâm-thức làm duyên, nên danh-pháp, sắc-pháp phát sinh.”

4-1- Danh-pháp (nāmadhamma) đó chỉ là 35 tâm-sở đồng sinh với 32 tam-giới quả-tâm mà thôi.

4.2- Sắc-pháp (rūpadhamma) là sắc-pháp phát sinh do nghiệp và sắc-pháp phát sinh do tâm, sau khi đã tái-sinh. Những danh-pháp và sắc-pháp này là quả của tâm-thức, được phát sinh do 32 tam-giới quả-tâm làm duyên. “Do danh-pháp, sắc-pháp làm duyên, nên lục-xứ phát sinh.”

5- Lục-xứ (sāḷāyatana) đó là nhãn-xứ, nhĩ-xứ, tỷ-xứ, thiệt-xứ, thân-xứ, ý-xứ, là nơi tiếp nhận 6 đối-tượng: Lục-xứ này là quả của danh-pháp, sắc-pháp, được phát sinh do danh-pháp, sắc-pháp làm duyên. “Do lục-xứ làm duyên, nên lục-xúc phát sinh.”

6- Lục-xúc (phassa) đó là nhãn-xúc, nhĩ-xúc, tỷ-xúc, thiệt-xúc, thân-xúc, ý-xúc. Lục-xúc này là quả của lục-xứ, được phát sinh do lục- xứ làm duyên. “Do lục-xúc làm duyên, nên lục-thọ phát sinh.”

7- Lục-thọ (vedanā) đó là nhãn-xúc-thọ, nhĩ-xúc-thọ, tỷ-xúc-thọ, thiệt-xúc-thọ, thân-xúc-thọ, ý-xúc-thọ. Lục-thọ này là quả của lục-xúc, được phát sinh do lục- xúc làm duyên. “Do lục-thọ làm duyên, nên lục-ái phát sinh.”

8- Lục-ái (taṇhā) đó là sắc-ái, thanh-ái, hương-ái, vị- ái, xúc-ái, pháp-ái. Lục-ái này là quả của lục-thọ, được phát sinh do lục-thọ làm duyên. “Do lục-ái làm duyên, nên tứ-thủ phát sinh.”

9- Tứ-thủ (upādāna) đó là 4 pháp chấp-thủ: chấp-thủ trong ngũ-dục, chấp-thủ trong tiền-kiếp, chấp-thủ trong pháp-hành sai, chấp-thủ trong ngã-kiến.

4 pháp chấp-thủ này là quả của lục-ái, được phát sinh do lục-ái làm duyên. “Do tứ-thủ làm duyên, nên nhị-hữu phát sinh.”

10- Nhị-hữu (bhava) có 2 loại: nghiệp-hữu và cõi hữu.

10.1- Nghiệp-hữu (kammabhava) đó là tác-ý tâm-sở (cetanācetasika).

- Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm.

- Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 8 dục-giới thiện-tâm.

- Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 5 sắc-giới thiện-tâm.

- Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 4 vô-sắc-giới thiện-tâm.

Tác-ý tâm-sở đồng sinh với 29 tam-giới tâm này gọi là nghiệp-hữu.

10.1- Cõi-hữu (uppattibhava) đó là cõi sinh của tất cả chúng-sinh trong tam-giới, gồm có 31 cõi.

Nghiệp-hữu và cõi-hữu này là quả của tứ-thủ, được phát sinh do tứ-thủ làm duyên. “Do nhị-hữu làm duyên, nên tái-sinh phát sinh.”

11- Tái-sinh (jāti) đó là tái-sinh kiếp sau, sự sinh đầu tiên của tam-giới quả-tâm trong ba giới (1), bốn loài (2) thuộc ba loại chúng-sinh do năng lực quả của thiện- nghiệp hoặc bất-thiện-nghiệp của chúng-sinh ấy.

- Chúng-sinh có ngũ-uẩn trong 11 cõi dục-giới và 15 cõi sắc-giới (trừ cõi trời sắc-giới Vô-tưởng-thiên).

- Chúng-sinh có tứ-uẩn (thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành-uẩn, thức-uẩn) trong 4 cõi trời vô-sắc-giới.

- Chúng-sinh có nhất-uẩn là sắc-uẩn trong cõi trời sắc-giới Vô-tưởng-thiên.

Sự tái-sinh đầu tiên của tam-giới quả-tâm và sắc- pháp phát sinh do nghiệp, là quả của nghiệp-hữu, được phát sinh do nghiệp-hữu làm duyên. “Do tái-sinh làm duyên, nên lão, tử,... phát sinh.”

12- Lão, tử, ... (jarā-maraṇa-...) đó là sự già, sự chết, ..., là quả của sự tái-sinh.

- Sự già (jarā) đó là thời gian trụ của tam-giới quả-tâm và sắc-pháp phát sinh do nghiệp, là quả của sự tái-sinh.

- Sự chết (maraṇa) đó là thời gian diệt của tam-giới quả-tâm và sắc-pháp phát sinh do nghiệp gọi là “chết”, là quả của sự tái-sinh.

Sự già, sự chết là quả của sự tái-sinh, được phát sinh do tái-sinh làm duyên.

Thập-nhị-duyên-sinh có 12 chi-pháp ví như vòng xích gồm có 12 mắt xích gắn bó lại với nhau.

Cũng như vậy, vòng luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh có 12 chi pháp, từ vô-minh đến lão, tử... Mỗi chi-pháp không thuần là nhân, không thuần là quả, mà sự thật mỗi chi-pháp là quả của chi-pháp trước, rồi làm nhân của chi-pháp sau liên hoàn với nhau như vậy.

Do đó, nhân và quả trong thập-nhị-duyên-sinh liên quan đến chi-pháp trước với chi-pháp sau. Nếu chỉ riêng rẽ mỗi chi-pháp thì không thể gọi là nhân, cũng không thể gọi là quả.

(Ví dụ: Ông B là con của ông A, cũng là cha của ông C. Nếu chỉ riêng một mình ông B thì không thể gọi là con, cũng không thể gọi là cha.)

Cho nên, vòng luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh theo định luật nhân-quả liên-hoàn 12 chi-pháp nối dính vào nhau thành vòng không có điểm bắt đầu, cũng không có điểm cuối. 12 chi pháp trong vòng luân-hồi thập-nhị-duyên- sinh phân tích nhân quả theo ba thời như sau:

* Vô-minh, hành là nhân quá-khứ.

* Thức, danh-sắc, lục-nhập, lục-xúc, lục-thọ là quả hiện-tại.

* Tham-ái, thủ, hữu là nhân hiện-tại. * Sinh, già, chết là quả vị-lai.

Đối với chúng-sinh còn có vô-minh và tham-ái, thì vô-minh không phải là điểm bắt đầu, và lão, tử... cũng không phải là điểm cuối.

Thật vậy, vô-minh chỉ là nhân-duyên quá-khứ, không phải là nhân-duyên bắt đầu, vì vô-minh còn là quả của bốn pháp-trầm-luân. Như Đức-Phật dạy:

“Āsavasamudayā avijjāsamudayo ...” (1)

“Do có sự sinh của bốn pháp trầm-luân, nên có sự sinh của vô minh ...”

Và lão, tử, ... chỉ là điểm cuối cùng của mỗi kiếp mà thôi. Chúng-sinh còn vô-minh và tham-ái sau khi chết, thì nghiệp cho quả tái-sinh kiếp sau. Kiếp sau như thế nào, chỉ hoàn toàn tuỳ thuộc vào nghiệp và quả của nghiệp của chúng-sinh ấy mà thôi.

VÒNG TAM-LUÂN

Vòng luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh có 12 chi-pháp này được phân chia thành Tam-luân, luân chuyển theo chiều hướng nhất định như sau:

1- Phiền-não-luân: Gồm có 3 chi-pháp: vô-minh, lục- ái, tứ-thủ.

2- Nghiệp-luân: Gồm có 2 chi-pháp: hành, nghiệp-hữu(1).

3- Quả-luân: Gồm có 8 chi-pháp: Cõi-hữu, thức, danh-sắc, lục-nhập, lục-xúc, lục-thọ, sanh, lão tử, ...

Vòng luân-hồi “Thập-nhị-duyên-sinh” luân chuyển theo ba luân: Phiền-não-luân → Nghiệp-luân → Quả- luân → Phiền-não-luân ... từ kiếp này sang kiếp khác tiếp nối với nhau, từ vô thuỷ trải qua vô số kiếp cho đến kiếp hiện-tại, và sẽ còn những kiếp vị-lai, đối với chúng- sinh còn phiền-não-luân.

* Đối với chư bậc Thánh A-ra-hán đã diệt tận được tất cả mọi phiền-não không còn dư sót nữa nên không có phiền-não-luân thì vòng luân-hồi cũng bị tan rã, không còn tiếp tục luân chuyển được nữa, nghĩa là chấm dứt tử sinh luân-hồi trong tam-giới.

BIỂU TƯỢNG VÒNG LUÂN-HỒI VÀ VÒNG TAM-LUÂN

GIẢI THÍCH VÒNG TAM-LUÂN

Chúng-sinh còn vô-minh, lục-ái, tứ-thủ làm nhân- duyên khiến tạo bất-thiện-nghiệp, thiện-nghiệp do thân, khẩu, ý.

PHIỀN-NÃO-LUÂN LÀM NHÂN-DUYÊN TẠO NGHIỆP-LUÂN

* Phiền-não làm nhân-duyên tạo bất-thiện-nghiệp

Số chúng-sinh do vô minh, không biết rõ bất-thiện- nghiệp (ác-nghiệp) cho quả khổ trong kiếp hiện-tại lẫn nhiều kiếp trong vị-lai. Và cũng có số chúng-sinh, tuy có hiểu biết bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) cho quả khổ như vậy, nhưng vì vô-minh, tham-ái có nhiều năng lực, nên xui khiến tạo mọi bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) bằng thân, khẩu, ý như sau:

- Thân hành ác như: sát sinh, trộm cắp, tà dâm.

- Khẩu nói ác như: nói dối, nói lời chia rẽ, nói lời thô tục, nói lời vô ích.

- Ý nghĩ ác như: tham lam, thù hận, tà-kiến, ...

* Phiền-não làm nhân duyên tạo thiện-nghiệp

Số chúng-sinh do vô-minh, không biết rõ chân-lý tứ Thánh-đế, không biết khổ của ngũ-uẩn, do đó, muốn hưởng sự an-lạc tạm thời, nên tạo mọi thiện-nghiệp:

- Dục-giới thiện-nghiệp cho quả an-lạc trong cõi dục-giới. - Sắc-giới thiện-nghiệp cho quả an-lạc trong cõi sắc-giới. - Vô-sắc-giới thiện-nghiệp cho quả an-lạc trong cõi

vô-sắc-giới.

Sự an-lạc trong tam-giới này không phải là chân-lý, mà chỉ có tính cách tạm thời tùy theo năng lực quả của thiện-nghiệp ấy mà thôi.

Như vậy, gọi là phiền-não-luân khiến tạo nghiệp-luân.

NGHIỆP-LUÂN CHO QUẢ-LUÂN

Chúng-sinh còn phiền-não khiến đã tạo bất-thiện- nghiệp (ác-nghiệp), thiện-nghiệp, nếu khi nghiệp nào có cơ hội thì nghiệp ấy cho quả, chúng-sinh ấy thọ quả của nghiệp ấy.

* Nếu bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) có cơ hội cho quả trong kiếp hiện-tại, thì phải thừa hưởng quả xấu như sau:

- Nhãn-thức-tâm nhìn thấy những đối-tượng xấu.

- Nhĩ-thức-tâm nghe những đối-tượng thanh dở.

- Tỷ-thức-tâm ngửi những đối-tượng mùi hôi.

- Thiệt-thức-tâm nếm những đối-tượng vị dở.

- Thân-thức-tâm tiếp xúc những vật thô cứng.

- Ý-thức-tâm biết những điều xấu, điều ác.

* Sau khi chúng-sinh ấy chết, nếu bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) có cơ hội cho quả tái-sinh kiếp sau thì sinh 1 trong 4 cõi ác-giới: địa-ngục, a-su-ra, ngạ-quỷ, súc-sinh tùy theo năng lực quả của bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) ấy, chúng-sinh ấy phải chịu khổ trong cõi ác-giới, cho đến khi mãn quả của bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) ấy.

* Nếu thiện-nghiệp có cơ hội cho quả trong kiếp hiện- tại thì được hưởng quả tốt như sau:

- Nhãn-thức-tâm nhìn thấy những đối-tượng tốt.

- Nhĩ-thức-tâm nghe những đối-tượng âm thanh hay.

- Tỷ-thức-tâm ngửi những đối-tượng mùi thơm.

- Thiệt-thức-tâm nếm những đối-tượng vị ngon.

- Thân-thức-tâm xúc giác đối-tượng xúc mềm mại.

- Ý-thức-tâm biết những điều tốt, điều thiện.

* Sau khi chúng-sinh ấy chết, nếu đại-thiện-nghiệp có cơ hội cho quả tái-sinh kiếp sau đầu-thai làm người trong cõi người, hoặc tái-sinh kiếp sau hóa-sinh làm chư-thiên 1 trong 6 cõi trời dục-giới, hưởng quả an-lạc trong cõi trời dục-giới ấy cho đến khi mãn quả của đại- thiện-nghiệp ấy.

* Sau khi chúng-sinh ấy chết, nếu sắc-giới thiện- nghiệp cho quả tái-sinh làm phạm-thiên trên 1 trong 16 tầng trời sắc-giới, tùy theo bậc thiền sở đắc của hành- giả. Vị phạm-thiên ấy hưởng quả an-lạc vi-tế hơn ở cõi dục-giới, sống lâu theo tuổi thọ của cõi trời sắc-giới ấy.

* Sau khi chúng-sinh ấy chết, nếu vô-sắc-giới thiện- nghiệp cho quả tái-sinh làm phạm-thiên trên 1 trong 4 cõi trời vô-sắc-giới, tùy theo bậc thiền sở đắc của hành- giả. Vị phạm-thiên ấy hưởng sự an-lạc vi-tế hơn ở cõi trời sắc-giới, sống lâu theo tuổi thọ của cõi trời vô-sắc- giới ấy.

QUẢ-LUÂN SINH PHIỀN-NÃO-LUÂN

Quả-luân là sự hiện hữu của chúng-sinh trong tam-giới:

- Chúng-sinh có ngũ-uẩn (sắc-uẩn, thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành-uẩn, thức-uẩn) trong 11 cõi dục-giới, 15 cõi sắc-giới.

- Chúng-sinh có tứ-uẩn (thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành-uẩn, thức-uẩn (không có sắc-uẩn) trong 4 cõi vô-sắc-giới.

- Chúng-sinh có nhất-uẩn là sắc-uẩn (không có 4 danh-uẩn) trong cõi sắc-giới Vô-tưởng-thiên.

Nếu các chúng-sinh này chưa diệt tận được phiền-não, vô-minh, tham-ái, ... khi có cơ hội thì phiền-não phát sinh làm nhân duyên khiến tạo nên thiện-nghiệp hoặc bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp), rồi trở lại vòng tam-luân chuyển biến không ngừng từ kiếp này sang kiếp khác, trong vòng tử sinh luân-hồi trong ba giới bốn loài.

Tam-luân này chuyển biến theo định luật nhân và quả như sau:

Phiền-não-luân là nhân, nghiệp-luân là quả; nghiệp- luân là nhân, quả-luân là quả; quả-luân là nhân, phiền- não-luân là quả và tiếp diễn như vậy thành vòng tam- luân trong vòng luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh.

Đức-Thế-Tôn đã diệt tận được tất cả 1.500 loại phiền-não rồi, nhổ tận gốc rễ của vô-minh và tham-ái bằng 4 Thánh-đạo-tuệ rồi. Vòng-tam-luân bị tan rã, tách rời không còn luân chuyển được nữa, do diệt tận được phiền-não-luân.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa phá hủy vòng luân-hồi tử sinh trong ba giới bốn loài.

5- Arahaṃ có ý nghĩa không bao giờ hành điều ác ở nơi kín đáo như thế nào?

Nơi kín đáo là nơi không một ai thấy, không một ai nghe, không một ai biết, cũng không có một ai có thể nghi ngờ. Như vậy, đối với người có bất-thiện-tâm, nơi kín đáo ấy là nơi dễ hành-ác bằng thân, khẩu, ý, vì không sợ ai chê trách, nhưng đối với Đức-Thế-Tôn là Bậc đã diệt tận tất cả mọi phiền-não, mọi bất-thiện-tâm không còn nữa, nên thân, khẩu, ý của Đức-Phật lúc nào cũng hoàn toàn trong sạch thanh-tịnh.

Cho nên, dầu ở nơi kín đáo, không một ai thấy, không một ai nghe, không một ai biết, cũng không một ai có thể nghi ngờ, thì Đức-Thế-Tôn cũng không bao giờ hành-ác bằng thân, khẩu, ý nữa.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa không bao giờ hành điều ác ở nơi kín đáo.

Ân-đức Arahaṃ có ý nghĩa vô cùng sâu sắc, vi-tế, rộng lớn, vô lượng vô biên.

Qua 5 ý nghĩa tóm tắt trên chỉ để hiểu biết rõ phần ý nghĩa về Ân-đức Arahaṃ. Đặc biệt đáng ghi nhớ ý nghĩa “Bậc xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường của tất cả chúng-sinh.”

NIỆM ÂN-ĐỨC ARAHAṂ

Các hàng thanh-văn đệ-tử thường niệm tưởng đến Ân- đức Phật-bảo, niệm “ân-đức Arahaṃ” này, sẽ phát sinh đức-tin trong sạch nơi Đức-Thế-Tôn, có trí-tuệ sáng suốt, phát sinh hỷ lạc, tăng trưởng lòng tôn kính nơi Đức-Thế- Tôn, có lòng dũng cảm, tránh khỏi mọi điều tai họa, phước-thiện được tăng trưởng.

Hành-giả thực-hành đề-mục niệm-niệm ân-đức Phật- bảo, niệm ân-đức Arahaṃ như sau:

Câu ân-đức Arahaṃ rằng: “Itipi so Bhagavā Arahaṃ, Itipi so Bhagavā Arahaṃ, ... Itipi so Bhagavā Arahaṃ, ...” làm đối-tượng thiền-định.

Hoặc danh từ ân-đức Arahaṃ rằng: “A-ra-haṃ, ... A- ra-haṃ, ... A-ra-haṃ, ...” làm đối-tượng thiền-định.

Đề-mục thiền-định niệm ân-đức Phật-bảo, niệm ân- đức Arahaṃ này có ý nghĩa vô cùng sâu sắc, vi-tế, rộng lớn vô lượng vô biên. Vì vậy, định-tâm không thể an- định vào một pháp nào nhất định làm đối-tượng được, nên chỉ có khả năng dẫn đến chứng đạt cận-định (upacārasamādhi) mà thôi, không có khả năng chứng đạt đến an-định (appanāsamādhi), nên không thể chứng đắc được bậc thiền sắc-giới nào.

Như vậy, tâm cận-định này vẫn còn trong dục-giới thiện-tâm. Do năng lực dục-giới thiện-nghiệp thực-hành niệm ân-đức Phật-bảo, niệm ân-đức Arahaṃ này sẽ cho quả như sau:

- Kiếp hiện-tại: Hành-giả là người có đức-tin trong sạch nơi Tam-bảo: Đức-Phật-bảo, Đức-Pháp-bảo, Đức- Tăng-bảo, có trí-tuệ sáng suốt, phước-thiện tăng trưởng, tránh được mọi tai họa, thân tâm thường an-lạc.

- Kiếp vị-lai: Sau khi hành-giả chết, nếu đại-thiện- nghiệp này cho quả tái-sinh làm người thì là người có đầy đủ tam-nhân (vô-tham, vô-sân, vô-si) cao quý, được nhiều người quý mến, kính trọng.

Nếu tái-sinh làm chư-thiên trong cõi trời nào trong 6 cõi trời dục-giới, thì vị chư-thiên ấy có nhiều oai lực, có hào quang sáng ngời, hưởng sự an-lạc cao quý đến hết tuổi thọ trong cõi trời ấy.

Dục-giới thiện-nghiệp niệm ân-đức Phật-bảo, niệm ân-đức Arahaṃ này có thể cho quả tốt lành suốt nhiều kiếp vị-lai, đặc biệt còn làm duyên lành dễ dàng chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc Thánh-đạo, Thánh- quả và Niết-bàn trong thời vị-lai.

-oo0oo-

(1) Aṅguttaranikāya, phần Ekakanipāta.

---

(1) 5 pháp-chướng-ngại: Tham-dục, thù-hận, buồn-chán - buồn-ngủ, phóng-tâm - hối-hận, hoài-nghi.

(2) 7 pháp phiền-não ngủ-ngầm trong tâm: Ái-dục ngủ-ngầm, kiếp- ái ngủ-ngầm, sân-hận ngủ-ngầm, ngã-mạn ngủ-ngầm, tà-kiến ngủ- ngầm, hoài-nghi ngủ-ngầm và vô-minh ngủ-ngầm.

---

(1) Ba giới: Dục-giới, sắc-giới, vô-sắc-giới.

(2) Bốn loài: Thai-sinh, noãn-sinh, thấp-sinh, hóa-sinh.

---

(1) Vāsanā: Tiền-khiên-tật này, bậc Thánh Thanh-văn không thể diệt được, Bậc Thánh A-ra-hán chỉ có khả năng diệt tận được 1.500 loại phiền-não và 108 loại tham-ái mà thôi, nhưng không thể diệt được mọi tiền-khiên- tật đã tích luỹ từ vô lượng kiếp ở quá-khứ.

---

(1) Ba giới: dục-giới, sắc-giới, vô-sắc-giới.

(2) Bốn loài: thai-sinh, noãn-sinh, thấp-sinh, hóa-sinh.

---

(1) Abhidhammapiṭaka, bộ Vibhaṅgapāḷi.

---

(1) Bhavo: Hữu là sự sinh có 2 loại: Nghiệp-hữu là sự sinh của nghiệp và Cõi- hữu là sự sinh quả của nghiệp đó là sự tái-sinh kiếp sau.

Trang Website được thành lập và quản lý bởi các cận sự nam, cận sự nữ trong Phật Giáo. Mục đích nhằm lưu trữ, số hoá kinh sách và tài liệu Phật Giáo Nguyên Thuỷ - Theravāda.

Chi tiết

Giải thích Ân-đức Phật-Bảo thứ nhất: Arahaṃ Itipi so Bhagavā Arahaṃ

Từ điển Pali

Tạng Luật

Tạng Kinh

Vi Diệu Pháp

Giảng Pháp

Học Thiền Vipassanā

Lý Thuyết Vipassanā

Soạn / Dịch Giả

Phật Học Căn Bản

Sử Liệu Phật Giáo

Vấn Đáp Phật Pháp

Góc Nhìn

Cổ Ngữ Pāli

Bậc Trưởng Lão

Mục Khác

Đăng Ký Thành Viên

Kinh Tụng

Lớp Phật Pháp

Lời Ngỏ

Góc Sáng Tác