Giới thiệu Quyển Vô Tỷ Pháp Tập Yếu

Trở về Trang kế

ABHIDHAMMATTHASAṄGAHA

VÔ TỶ PHÁP TẬP YẾU

Biên soạn:

Thera Santakicco – Trưởng lão Tịnh Sự

(Phật lịch 2517 - Dương lịch 1973)

Bhikkhu Abhikusala – Siêu Thiện dịch và bổ sung từ quyển:

Abhidhammatthasaṅgaha - Thera Nārada Abhidhamma (Higher level) - Mehm Tin Mon

Hướng dẫn phiên dịch và hiệu đính phần bổ sung:

Ācariya Maggabujjhano – thầy Ngộ Đạo

In lần thứ 3

Vesak 2563 - Dương lịch 2019

LỜI TỰA

Chúng tôi phiên dịch Tạng Vô Tỷ Pháp (Tạng Diệu Pháp) cũng không ngoài ra tâm, sở hữu tâm, sắc pháp, Níp-bàn.

Chỉ cho chúng ta thấy rõ pháp hữu vi là vô thường, khổ não và vô ngã để làm bàn đạp, qua rồi mới hoàn toàn rốt ráo rất thật tự nhiên, nêu danh là Níp-bàn (Nibbāna) không luân hồi sanh tử chi cả.

Nhưng chúng ta muốn hiểu thấu, đắc chứng chắc phải nhờ học hành đầy đủ, hầu tránh khỏi sai lầm và mê tín.

Vì thế, nên chúng tôi cố gắng đem lối kinh nghiệm uyển chuyển rất nhiều lần đa cách.

Nay in ra để giúp quí bạn đồng tìm. Mong lợi ích kiến thức cùng nhau tiến hóa.

Sư cả Tịnh Sự - Santakicco

GIỚI THIỆU

Abhidhammatthasaṅgaha – nghĩa là tập hợp hay gom hợp những pháp trọng yếu chứa trong Abhidhamma (Diệu pháp, Vi diệu pháp, Thắng pháp, Vô Tỷ Pháp). Do đó, Abhidhammatthasaṅgaha gọi tắt là Thắng Pháp Tập Yếu, Vô Tỷ Pháp Tập Yếu hay Vô Tỷ Pháp Nhiếp.

‘Dhamma’ – pháp, được bắt nguồn từ căn dhar nghĩa là giữa hay ủng hộ. Ở đây, thuật ngữ Pāḷi được dùng trong câu kinh hay lời thuyết.

Pháp, chỉ tất cả trạng thái.

Vấn: Pháp là chi? Đáp: Chi cũng là pháp.

Vấn: Tại sao gọi là pháp? Đáp: Tại có trạng thái nên gọi là pháp.

Vấn: Trạng thái ra sao? Đáp: Ra sao cũng là trạng thái.

- ‘Abhi’, theo Atthasālinī, có 2 nghĩa là:

- ‘Atireka’: Cao hơn, lớn hơn, vượt trội.

- ‘Visiṭṭha’: Phi thường, vi diệu, siêu quần, cao nhã, cao quí, thanh lịch, đặc sắc, kiệt xuất, xuất chúng, lỗi lạc, nổi bật, vượt trội, đặc biệt, riêng biệt, rõ rệt, siêu phàm, tuyệt vời, cao cả, bậc cao, hùng vĩ, uy nghi, cực kỳ, siêu phàm, thăng hoa, vi diệu, thắng, vô tỷ - không thể so sánh...

‘Abhidhamma’ nghĩa là pháp cao hơn vì pháp này làm cho chúng sanh có khả năng đạt đến giải thoát, vì pháp này vượt trội hơn giáo lý trong Sutta Piṭaka (tạng Kinh) và Vinaya Piṭaka (tạng Luật)

‘Saṅgaha’ có nghĩa là nhiếp, tập yếu, toát yếu, trích yếu, tóm tắt, gom hợp, tập hợp những pháp trọng yếu lại gọi chung một tên.

Trong Sutta Piṭaka (tạng Kinh) và Vinaya Piṭaka (tạng Luật), Đức Phật đã dùng những cụm từ qui ước chế định như là đàn ông, thú vật, con người và v.v... Ngược lại, trong Abhidhamma Piṭaka (tạng Vô Tỷ Pháp), tất cả các pháp được phân tích một cách chi tiết, tỉ mỉ và dùng những thuật ngữ siêu lý để mô tả những trạng thái thực tính của chư pháp hữu vi là một nét độc đáo được tạo làm phương pháp tu tập, những pháp ấy được gọi là Abhidhamma.

Do đó, vấn đề chính yếu là sự vượt trội của giáo lý, hay do những pháp ấy dẫn dắt đến sự giải thoát của chúng sanh.

Abhidhamma Piṭaka (Tạng Vô Tỷ Pháp) gồm có bảy bộ - đó là:

i. Dhammasaṅganī: (Bộ Pháp Tụ)

ii. Vibhaṅga: (Bộ Phân Tích)

iii. Dhātukathā: (Bộ Chất Ngữ)

iv. Puggalapaññatti: (Bộ Nhân Chế Định)

v. Kathāvatthu: (Bộ Ngữ Tông)

vi. Yamaka: (BộSongĐối)

vii. Paṭṭhāna: (Bộ Vị Trí)

i. Dhammasaṅganī – bộ Pháp Tụ

Quyển này được chia thành 4 chương, đó là:

(1) – Citta – Tâm.

(2) – Rūpa – Sắc.

(3) – Nikhepa – Toát yếu, tóm lược (summary).

(4) – Atthuddhāra – Trích yếu, giải thích làm sáng tỏ (elucidation).

22 Tika mātikā (mẫu đề tam) và 100 Duka mātikā (mẫu đề nhị), bao gồm những tinh túy, cốt lõi của Abhidhamma, được giải thích trong bộ này. Phần lớn của bộ này dành để giải thích mẫu đề tam đầu tiên - kusalā dhammā, akusalā dhammā và abyākatā(1) dhammā. Ở một chừng mực nào đó, những pháp ấy vượt qua 13 bhānavāra*, tức là hơn 104,000 chữ.

* Bhānavāra = 250 bài kệ, 1 bài kệ = 4 dòng; 1 dòng = 8 chữ. Do đó, 1 bhāṇavāra gồm có 8000 chữ.

ii. Vibhaṅga – bộ Phân Tích

Có 18 chương trong bộ này.

Ba chương đầu nói về:

(1) Khandha (uẩn); (2) Āyatana (xứ); (3) Dhātu (giới) là 3 chương quan trọng nhất.

Những chương sau nói về:

(4) Sacca (đế hay sự thật)

(5) Indriya (quyền)

(6) Paccayākāra (duyên khởi, nguồn gốc của duyên, phương thức của duyên)

(7) Satipaṭṭhāna (niệm xứ, nền tảng của niệm)

(8) Sammappadhāna (chánh cần)

(9) Iddhipāda (như ý túc)

(10) Bojjhaṅga (giác chi)

(11) Magga (đạo)

(12) Jhāna (thiền)

(13) Appamaññā (vô lượng)

(14) Sikkhāpada (điều học)

(15) Paṭisambhidā (đạt thông)

(16) Nāṇa (trí)

(17) Khuddaka vatthu (tiểu tông), những chủ đề nhỏ

(18) Dhamma hadaya (pháp tâm), tập yếu của đế.

Mỗi chương trong những chương này gồm có 3 phần – giải hay phân theo Suttanta (Kinh), giải hay phân theo Abhidhamma (Vô Tỷ Pháp) và pañhāpucchaka (phần vấn đáp).

Trong bộ này có 35 bhāṇavāra (280,000 chữ).

iii. Dhātukathā – bộ Chất ngữ

Bộ này thảo luận về việc pháp (dhamma) được gồm hay không được gồm trong, tương ưng(1) hay bất tương ưng từ: Khandha (uẩn), āyatana (xứ) và dhātu (giới).

Trong bộ này có 14 chương. Ở một chừng mực nào đó, những pháp ấy vượt qua 6 bhāṇavāra (48,000 chữ).

iv. Puggalapaññatti – bộ Nhân Chế Định

Phương pháp trình bày tợ như Anguttara Nikāya (Tăng Chi bộ) trong Sutta Pitaka (tạng Kinh).

Thay vì giảng về nhiều pháp (dhamma) khác nhau, bộ này giảng về nhiều loại người khác nhau. Bộ này có mười chương. Chương thứ nhất giảng về từng loại người, chương thứ hai theo đôi, chương thứ ba theo nhóm ba, v.v...

Ở một chừng mực nào đó, những pháp ấy vượt qua 5 bhāṇavāra (40,000 chữ).

v. Kathāvatthu – bộ Ngữ Tông

Đồng tác giả của bộ này được cho là Đại đức trưởng lão Moggalliputta Tissa là người có sức ảnh hưởng trong thời vua Dhammāsoka. Ngài là người chủ trì cuộc kết tập Tam tạng lần thứ ba tại Pātalaliputta vào thế kỷ thứ ba B.C. Ở kỳ kết tập này, việc làm của ông gồm có tạng Abhidhamma.

Chú giải Atthasālinī nêu rằng những pháp ấy chứa 1.000 câu (sutta); 500 chính thống và 500 không chính thống. Ở một chừng mực nào đó, bộ này có độ lớn khoảng Dīgha Nikāya (Trường bộ kinh).

Bộ này giảng về 216 quan kiến hay luận điểm và được chia thành 23 chương.

vi. Yamaka–bộ Song Đối

Bộ này được gọi là ‘Song đối’ là do cách hay phương pháp lý luận. Suốt quyển sách, một câu hỏi và câu ngược của nó được tìm thấy theo nhóm. Ví dụ như đôi thứ nhất của chương thứ nhất của bộ sách giảng về ‘căn’, diễn tiến như sau: Mỗi pháp nào là thiện, những pháp ấy đều gọi là căn thiện? Hay là căn nào là căn thiện đều gọi là pháp thiện phải chăng?

Bộ Yamaka này được chia thành 10 chương – đó là:

(1) Mūla (căn)

(2) Khandha (uẩn)

(3) Āyatana (xứ)

(4) Dhātu (giới)

(5) Sacca (đế)

(6) Saṅkhāra (hành, pháp trợ)

(7) Anusaya (tùy miên)

(8) Citta (tâm)

(9) Dhamma (pháp)

(10) Indriya (quyền)

Ở một chừng mực nào đó, những pháp ấy gồm 120 bhānavāra (960,000 chữ).

vii. Paṭṭhāna – bộ Vị Trí (hay duyên liên quan)

Đây là bộ sách quan trọng và lớn nhất trong Abhidhamma pitaka (tạng Vô Tỷ Pháp). Người kiên trì đọc bộ này sẽ không thể không khâm phục trí uyên thâm và tuệ quán minh sát sắc sảo của Đức Phật. Không nghi ngờ chi, để có những lập luận tỉ mỉ, tinh vi, chắc chắn Ngài phải là một bậc Toàn giác.

Thuật ngữ “Paṭṭhāna”= “pa” + “ṭhāna”

- “pa” có nghĩa là nhiều thứ khác nhau.

- “ṭhāna” có nghĩa là liên quan hay paccaya (duyên hay điều kiện), người khéo rành xứ và phi xứ.

Trong tất cả 24 duyên này, mỗi ṭhāna gọi là duyên bởi do Đức Phật phân chia chư pháp như là thiện, bất thiện, vô ký do mãnh lực của duyên như ‘nhân duyên’ v.v... Ở đây, paṭṭhāna gọi là “vị trí, xứ” bởi vì là nơi hội họp của những duyên khác nhau.

Bộ sách này được gọi như thế vì nó giảng về 24 duyên hay cách liên quan nhân quả (sẽ được giải thích trong một chương ở phần sau) và Tika (tam đề) và Duka (nhị đề) đã được đề cập trong Dhammasaṅganī (bộ Pháp Tụ) và được gồm trong phần tập yếu của Abhidhamma Piṭaka (tạng Vô Tỷ Pháp).

Phần đính kèm quan trọng theo bộ sách này cũng được gọi là “Mahā pakaraṇa” (Bộ sách lớn), có thể được định cỡ bằng những từ giảng giải được nêu: “Và trong khi Đức Phật quán minh sát về nội dung bộ Pháp Tụ, thân Ngài phát ra những tia hào quang sáng và cũng tợ như thế đối với sự quán minh sát về nội dung của 5 bộ kế. Nhưng khi quán minh sát đến nội dung của bộ “Paṭṭhāna”, Ngài bắt đầu quán về 24 duyên hiện hữu và hào quang sáu màu túa ra, bao trùm khắp hướng, trí Toàn giác của Ngài chắc chắn đã tìm thấy những duyên của nó ở trong đó.

Tattha vuttābhidhammatthā, catudhā paramatthato. Cittaṃ cetasikaṃ rūpaṃ, nibbānamiti sabbathā.

Dhamma (pháp) chơn đế hay siêu lý đã đề cập trong Abhidhamma (Vô Tỷ Pháp) có bốn:

- Citta (tâm),

- Cetasika (sở hữu tâm),

- Rūpa (sắc pháp),

- Nibbāna (Níp-bàn).

Sacca (đế) – có hai đó là:

- Sammuti-sacca (tục đế) hay paññatti (chế định) là sự thật được định đặt, qui ước.

- Paramattha-sacca (pháp chơn đế hay pháp siêu lý đế) là sự thật tột cùng.

Thông thường, một nhà khoa học vẫn dùng từ ‘nước’, nhưng trong phòng thí nghiệm vị ấy gọi là H2O. Cũng thế, trong Sutta Piṭaka (tạng Kinh) Đức Phật dùng những từ qui ước thông thường như là đàn ông, đàn bà, người, ta, v.v..., nhưng trong Abhidhamma piṭaka, Ngài chọn theo cách khác để mô tả. Ở đây, Ngài dùng phương pháp phân tích và dùng những thuật ngữ trừu tượng như là khandha (uẩn), āyatana (xứ), dhātu (giới), v.v...

Từ ‘Paramattha’ có ý nghĩa là to lớn, cao siêu trong Abhidhamma. Nó là một từ ghép của parama và attha.

- Parama được giải thích là aviparīta (không thay đổi, bất biến), nibbattita (trừu tượng, hay cao siêu, tột cùng, tối thắng, ưu tú); chú giải giải thích từ “parama” là bất biến, không thay đổi hay thực.

- Attha nghĩa là các pháp, ý nghĩa, v.v... “attha” tương ứng với thuật ngữ “pháp”. Ở đây, nó không được dùng theo nghĩa “ý nghĩa”.

Do đó, ‘Paramattha’ là pháp bất biến, không thay đổi, không biến đổi, cao siêu. ‘Pháp siêu lý’ hay ‘Thực tính bất biến’ có thể là cụm từ tương đương gần nhất được thừa nhận. Mặc dù thuật ngữ được dùng ở đây không thay đổi, nhưng không nên hiểu tất cả paramattha (pháp siêu lý) là thường hằng vĩnh viễn.

Paramattha (pháp siêu lý) là chơn tướng, bản thể thật, cố nhiên và tự nhiên, như như không trái lại, không thay đổi (gọi chơn như bản tánh cũng đặng).

Paramattha (pháp siêu lý) có 3 nghĩa: Đặc biệt, cảnh tuệ cao, chủ chế định.

Đặc biệt, đây có nghĩa là như như không thay đổi trái lại sai khác. Nên Pāḷi có chú giải như vầy:

- Paramo uttamo aviparito atthoti = paramattho: Đặc biệt không thay đổi (trái lại) gọi là siêu lý.

- Paramassa vā uttamassa ñāṇassa attho gocaroti = paramattho: Cảnh tuệ cao chỉ sự nhận thức, tỏ ngộ, đắc chứng, biết bằng cách phi thường, chẳng phải hiểu theo trong đời thường thức.

- Paramo vā padhāno atthoti = paramattho: Chủ chế định, tức là bản thể của vũ trụ và tâm chủ trương vạn vật.

Thí dụ, một cái chậu đồng, không phải là paramattha (pháp siêu lý) ví nó thay đổi từng sát-na và có thể được chế tác thành một cái bình. Cả hai vật này có thể được phân tích đến những sắc cơ bản thực tính theo Abhidhamma, được gọi là rūpa paramattha (sắc siêu lý). Những sắc này cũng có thể thay đổi, tuy nhiên, trạng thái đặc biệt của những sắc này thì như nhau dù cho chúng được tìm thấy trong một cái chậu hay một cái bình. Chúng vẫn giữ nguyên thực tính trong bất cứ hợp chất nào được tìm thấy.

Có bốn Paramattha (pháp siêu lý) bao gồm tất cả pháp hiệp thế và pháp siêu thế. Pháp mà gọi là chúng sanh là hiệp thế, Nibbāna (Níp-bàn) là siêu thế. Pháp hiệp thế gồm có nāma (danh) và rūpa (sắc).

Abhidhamma (Vô Tỷ Pháp) nêu 28 thứ sắc. Những rūpa (sắc) này sẽ đề cập ở chương sau. Nāma (danh pháp) gồm cả tâm và sở hữu tâm. Chương thứ hai trong quyển này trình bày những cetasika (sở hữu tâm). Có tất cả 52 sở hữu tâm. 1 trong 52 cetasika (sở hữu tâm) ấy có vedanā (thọ), 1 cetasika (sở hữu tâm) khác là saññā (tưởng). 50 cetasika (sở hữu tâm) ngoài ra gọi chung là saṅkhāra (hành). Pháp dẫn đầu những cetasika (sở hữu tâm) này là viññāṇa (thức).

Nương theo phần phân tích ở trên, gọi là chúng sanh được gồm pañcakkhandha (năm nhóm hay năm uẩn(1)): Rūpa (sắc), vedanā (thọ), saññā (tưởng), saṅkhāra (hành) và viññāṇa (thức).

Citta, ceta, cittuppāda, nāma, mana, viññāṇa đều là những thuật ngữ đồng nghĩa trong Abhidhamma. Khi gọi chúng sanh được chia thành hai phần, thì từ nāma (danh) được dùng. Khi được chia thành pañcakkhandha (năm uẩn), thì viññāṇa (thức) được dùng. Citta (tâm) thì lúc nào cũng được dùng khi chỉ cho những loại tâm khác nhau. Trong những trường hợp cá biệt, theo ý nghĩa thông thường của ý, cả hai citta (tâm) và mana (ý) thường được dùng.

-oo0oo-

(1) Vô ký, không để lại dấu vết.

(1) Có bản dịch là liên kết.

(1) Uẩn khandha: tích chứa, góp; (Danh) Thuật ngữ Phật giáo chỉ năm món: “sắc, thọ, tưởng, hành, thức” là “ngũ uẩn”, nghĩa là năm thứ tích góp lại che lấp mất cả chân tính của người ta; (tôn) Uẩn (yếu tố che lấp mất chân tính của con người).

Trang Website được thành lập và quản lý bởi các cận sự nam, cận sự nữ trong Phật Giáo. Mục đích nhằm lưu trữ, số hoá kinh sách và tài liệu Phật Giáo Nguyên Thuỷ - Theravāda.

Chi tiết

Giới thiệu Quyển Vô Tỷ Pháp Tập Yếu

Từ điển Pali

Tạng Luật

Tạng Kinh

Vi Diệu Pháp

Giảng Pháp

Học Thiền Vipassanā

Lý Thuyết Vipassanā

Soạn / Dịch Giả

Phật Học Căn Bản

Sử Liệu Phật Giáo

Vấn Đáp Phật Pháp

Góc Nhìn

Cổ Ngữ Pāli

Bậc Trưởng Lão

Mục Khác

Đăng Ký Thành Viên

Kinh Tụng

Lớp Phật Pháp

Lời Ngỏ

Góc Sáng Tác

LỜI TỰA

GIỚI THIỆU