Già là sự cũ kỹ sự yếu đuối sự thay đổi sự tiều tụy sự khô héo của sắc uẩn như: mắt mờ, tai điếc, tóc bạc, răng long, da nhăn, má cóp gọi là già. Chết là sự xa lìa của cái tâm với cái xác thân, sự tan rã của ngũ uẩn, sự từ bỏ xác thân này, sự cắt đứt sanh mạng của chúng sanh gọi là chết; luôn cả sự buồn rầu, khóc than, khổ não, phiền muộn, đau đớn tuyệt vọng cũng phát sanh lên. Tất cả những sự khổ não đều phát lên cũng do nơi sự sanh ấy mà có.
Đến đây đã tròn đủ sự giải rộng về mười hai chi nhân quả.Nếu khi muốn diệt tắt các sự khổ não thì cần phải diệt tận vô minh v.v… Có Phật ngôn rằng:
- Avijāya tve’ va asesavirāga nirodhā saṅkhāra nirodho: sự diệt tắt vô minh không còn dư sót do nơi thánh đạo rồi hành cũng do đó mà tắt theo.
- Saṅkhāra nirodhā viññāna nirodho: khi hành diệt thì thức cũng diệt.
- Viññāna nirodhā nāmarūpa nirodho: thức diệt thì danh sắc cũng diệt.
- Nāmarūpa nirodhā salāyatana nirodho: danh sắc diệt thì lục căn cũng diệt.
- Salāyatana nirodhā phassa nirodho: lục căn diệt thì xúc cũng diệt.
- Phassa nirodhā vedanā nirodho: xúc diệt thì thọ cũng diệt.
- Vedanā nirodhā tanhā nirodho: thọ diệt thì ái cũng diệt.
- Tanhā nirodhā upādāna nirodho: ái diệt thì thủ cũng diệt.
- Upādāna nirodhā bhava nirodho: thủ diệt thì hữu cũng diệt.
- Bhava nirodhā jāti nirodho: hữu diệt thì sanh cũng diệt.
- Jāti nirodhā jārā maranaṃ soka paridevadukkha domanassupāyāsā nirujjhanti: sanh mà diệt thì sự già chết, buồn rầu, khóc than, khổ não, phiền muộn, đau đớn tuyệt vọng cũng diệt theo.
- Evame tassa kevalassa dukkhakkhandassa nirodho hoti: sự diệt tận tất cả các điều khổ não như thế ấy.
Trích: Nhân quả liên quan (Tỳ Khưu Bửu Chơn)
