Phật-ngôn (Buddhavacana)
Toàn giáo pháp của Đức-Phật, Phật-ngôn chia ra làm ba thời-kỳ:
- Phật-ngôn đầu tiên (Paṭhama Buddhavacana).
- Phật-ngôn thời-kỳ giữa (Majjhima Buddhavacana).
- Phật-ngôn cuối cùng (Pacchima Buddhavacana).
Phật-ngôn đầu tiên là gì?
Đức-Bồ-tát Siddhattha khi trở thành Đức-Phật-Chánh-Đẳng-Giác có danh hiệu là Đức-Phật Gotama, tại cội Đại-Bồ-đề trong khu rừng Uruvelā, vào ngày rằm tháng tư (âm-lịch), Đức-Phật Gotama tròn 35 tuổi. Đức- Phật an hưởng vị-giải-thoát suốt 7 tuần lễ gồm 49 ngày.
Khi ấy, Đức-Thế-Tôn tự thuyết 2 bài kệ ở trong tâm:
153- Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ.
Gahakāraṃ gavesanto, dukkhājāti punappunaṃ.
154- Gahakāraka! diṭṭho’si, puna gehaṃ na kāhasi.
Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ.
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā.(1)
Ghi chú (1) Dhammapadagāthā số 153, 154.
153- Này tham-ái! Người thợ xây nhà “thân”,
Như-Lai cố tìm ngươi mà chưa gặp.
Nên tử sinh luân-hồi vô số kiếp,
Tái-sinh mãi trong tam-giới là khổ.
154- Này tham-ái! Người thợ xây nhà “thân”,
Bây giờ Như-Lai đã gặp ngươi rồi!
Tất cả sườn nhà, “phiền-não” của ngươi,
Như-Lai đã hủy hoại sạch cả rồi.
Đỉnh nhà “vô minh” cũng bị tiêu diệt,
Ngươi không còn xây nhà Như-Lai nữa.
Tâm Như-Lai đã chứng ngộ Niết-bàn,
Diệt tận tất cả mọi tham-ái,(1)
Như-Lai đã chứng đắc A-ra-hán.
Ghi chú (1) Tham-ái có tất cả 108 loại.
Hai bài kệ này, Đức-Phật Gotama tự thuyết ở trong tâm tại cội Đại-Bồ-đề là Phật-ngôn đầu tiên của Đức- Phật (Paṭhama Buddhavacana).
Phật-ngôn cuối cùng là gì?
Đức-Phật Gotama du hành thuyết pháp tế độ cho chúng-sinh có duyên lành nên tế độ, khắp mọi nơi, từ cõi người đến cõi trời dục-giới, cõi trời sắc-giới (không có cõi trời vô-sắc-giới, bởi vì chư phạm-thiên cõi này không có sắc-uẩn nên không có lỗ tai để lắng nghe chánh-pháp), suốt 45 năm ròng rã ngày đêm. Đến ngày rằm tháng tư (âm lịch) Đức-Phật Gotama ngự đến khu rừng Kusinārā, tịch diệt Niết-bàn. Đức-Phật Gotama tròn 80 tuổi. Trước giờ tịch diệt Niết-bàn, vào canh chót, Đức-Phật Gotama nhắc nhở khuyên dạy các hàng đệ tử đứng đầu là tỳ-khưu rằng:
“Handa dāni bhikkhave āmantayāmi vo. Vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādetha.”(2)
Ghi chú (2) Dīghanikāya, Mahāvagga, kinh Mahāparinibbānasutta.
– Này chư tỳ-khưu, tỳ-khưu-ni, cận-sự-nam, cận-sự- nữ! Bây giờ Như-Lai nhắc nhở khuyên dạy các con lần cuối cùng rằng:
“Tất cả các pháp-hữu-vi có trạng-thái diệt là thường, các con hãy nên cố gắng tinh-tấn hoàn thành mọi phận sự tứ Thánh-đế, bằng pháp không dể duôi (chánh-niệm), thực-hành pháp-hành tứ-niệm-xứ.” Đó là Phật-ngôn cuối cùng của Đức-Phật (Pacchima Buddhavacana).
Thật vậy, Đức-Phật khuyên dạy chấm dứt câu chót: “appamādena sampādetha.” từ đó, Ngài không còn dạy một lời nào nữa.
Đức-Phật nhập các bậc thiền sắc-giới và các bậc thiền vô-sắc-giới thuận và nghịch, rồi cuối cùng Đức-Phật tịch diệt Niết-bàn tại khu rừng Kusinārā, gọi là Ngũ-uẩn Niết-bàn (khandhaparinibbāna) diệt ngũ-uẩn rồi, không còn tái-sinh kiếp nào nữa, hoàn toàn giải thoát khỏi khổ sinh là giải thoát mọi cảnh khổ tử sinh luân-hồi trong tam-giới.
Phật-ngôn thời-kỳ giữa là gì?
Ngoại trừ hai câu kệ Phật-ngôn đầu tiên và câu kệ Phật-ngôn cuối cùng của Đức-Phật ra, còn lại tất cả những lời giáo huấn, điều răn dạy của Đức-Phật trong suốt 45 năm là Phật-ngôn thời-kỳ giữa của Đức-Phật (Majjhima Buddhavacana)
Pháp và Luật (Dhammavinaya)
Toàn giáo-pháp của Đức-Phật phân ra làm hai loại:
- Pháp (Dhamma) gồm có Tạng Kinh Pāḷi và Tạng Vi-Diệu-Pháp Pāḷi.
- Luật (Vinaya) là Tạng Luật Pāḷi.
Trong bài kinh Mahāparinibbānasutta: Đại-Niết-bàn, trước khi tịch diệt Niết-bàn, Đức-Phật dạy Ngài Trưởng-lão Ānanda rằng:
“Yo vo Ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññato, so vo mamaccayena satthā.”(1)
Ghi chú (1) Dīghanikāya, Mahāvagga, kinh Mahāparinibbānasutta.
– Này Ānanda! Pháp mà Như-Lai đã thuyết, Luật mà Như-Lai đã chế định, sau khi Như-Lai đã tịch diệt Niết-bàn rồi, Pháp và Luật ấy là Đức Tôn-Sư của các con.
Theo Chú-giải kinh Đại-Niết-bàn ấy giảng giải rằng:
- Dhamma: Pháp có nghĩa là Tạng Kinh Pāḷi và Tạng Vi-Diệu-Pháp Pāḷi.
- Vinaya: Luật có nghĩa là Tạng Luật Pāḷi.
Tīṇi piṭakāni pañca nikāyā navaṅgāni caturasīti dhammakkhandhasahassāni. Tất cả Pháp và Luật phân chia thành Tam-Tạng Pāḷi, Ngũ-bộ Pāḷi, cửu-phần Pāḷi, 84.000 Pháp-môn Pāḷi.
– Tạng Luật Pāḷi : gồm có 21.000 pháp-môn.
– Tạng Kinh Pāḷi : gồm có 21.000 pháp-môn.
– Tạng Vi-diệu-pháp Pāḷi: gồm có 42.000 pháp-môn.
Đức-Phật còn giảng giải rằng:
“Iti imāni caturāsiti dhammakkhandhasahassāni tiṭṭhanti, ahaṃ ekova parinibbāyāmi. Ahañca kho dāni ekova ovadāmi anusāsāmi, mayi parinibbute imāni caturāsiti dhammakkhandhasahassāni tumhe ovadissanti amusāsissanti.”(1)
Ghi chú (1) Bộ Mahāvaggaṭṭhakathā, kinh Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā.
(Như vậy, 84.000 Pháp-môn này tồn tại, chỉ có một mình Như-Lai tịch diệt Niết-bàn. Thật vậy, bây giờ chỉ có một mình Như-Lai giáo huấn các con, theo dạy dỗ các con. Sau khi Như-Lai tịch diệt Niết-bàn rồi, thì có 84.000 pháp môn ấy là “Đức Tôn Sư” sẽ giáo huấn các con, theo dạy dỗ các con.)
Trên đây là đoạn Chú-giải mà chính Đức-Phật đã giảng giải, chỉ dạy cho các hàng thanh-văn đệ-tử nên hiểu biết rõ rằng:
“Sau khi Đức-Phật đã tịch diệt Niết-bàn rồi, không phải không còn Đức Tôn-Sư, mà khi ấy, 84.000 pháp- môn chính là Đức Tôn-Sư sẽ giáo huấn, sẽ theo dạy dỗ các hàng thanh-văn đệ-tử.”
