5. Chánh Mạng
Chánh Mạng có nghĩa là tránh xa những nghề nghiệp không chân chánh. Mọi người vì sự sinh sống của chính mình hay phải nuôi dưỡng gia đình nên làm các nghề nghiệp khác nhau. Sống là phải làm việc, phải có một nghề để nuôi thân. Nhưng có một số nghề nghiệp không chân chánh.
- Đối với nhà Sư trong khi đang mang bát để xin ăn thì Chánh Mạng là không nhận bốn món vật dụng: thực phẩm, y phục, thuốc men và chỗ ở một cách không chân chánh hay bằng phương tiện sai trái.
- Đối với người tại gia cư sĩ, có một số nghề nghiệp cần phải tránh để đạt được Chánh Mạng. Tránh nghề nghiệp sai lầm và làm nghề nghiệp chân chánh là có Chánh Mạng.
Theo Vi Diệu Pháp, chúng ta phải hiểu rằng: Chánh Mạng là không vi phạm bốn giới về khẩu, ba giới về thân.
Như vậy, hành động của thân khẩu khi giữ bảy giới trên thì lúc nào thuộc Chánh Ngữ, Chánh Nghiệp và trong trường hợp nào thì thuộc Chánh Mạng?
- Khi bạn giữ một trong những giới về thân khẩu trên là bạn đang kinh nghiệm hay đang thực hành Chánh Ngữ và Chánh Nghiệp.
- Nhưng khi bạn giữ những giới trên liên quan đến nghề nghiệp hay cách thức nuôi mạng sống của mình thì bạn thực hành Chánh Mạng.
Một người không sinh sống bằng nghề đánh cá, khi họ giữ giới không sát sinh là họ có Chánh Nghiệp.
Nhưng người làm nghề đánh cá thì nghề nghiệp hay cách nuôi mạng sống của người đó là đánh cá, nếu người này nguyện hay quyết định bỏ nghề đánh cá, giữ giới không sát sinh thì người này có Chánh Mạng vì họ nuôi mạng chân chánh, không làm các nghề nghiệp không chân chánh.
Như vậy, trong hai trường hợp trên, cả hai đều tránh sát sinh, nhưng một người thì Chánh Nghiệp, một người thì Chánh Mạng.
Trong Anguttara Nikāya, Đức Phật dạy: một người đã qui y Tam Bảo không được làm năm nghề sau đây:
- Buôn bán khí giới,
- buôn bán chúng sinh (người hay súc vật),
- buôn bán thịt,
- buôn bán rượu,
- buôn bán thuốc độc.
Khi người Phật Tử tránh năm nghề nghiệp trên là họ thực hành Chánh Mạng.
6. Chánh Tinh Tấn
Có bốn loại Chánh Tinh Tấn xét theo thiện và bất thiện.
Về bất thiện, có hai loại:
bất thiện chưa khởi sinh và
bất thiện đã khởi sinh.
a. Ngăn ngừa những tâm bất thiện chưa khởi sinh
Loại thứ nhất là những tâm bất thiện chưa bao giờ khởi sinh trong tâm ta ngay trong kiếp sống này, hoặc đối với một số đối tượng thì tâm bất thiện chưa bao giờ khởi sinh. Loại tâm bất thiện này được gọi là “những tâm chưa bao giờ khởi sinh“. Chúng ta phải có tinh tấn với những tâm bất thiện chưa khởi sinh này.
- Tâm bất thiện này chưa bao giờ khởi sinh trong chúng ta, nhưng chúng ta có thể thấy hoặc có thể biết những tâm bất thiện này khởi sinh trong người khác.
- Thấy tâm bất thiện khởi sinh trong người khác, chúng ta có thể nghĩ: “Ô! Ta không để cho những tâm bất thiện này khởi sinh trong tâm ta.
- Ta sẽ cố gắng tránh xa những tâm bất thiện này”.
- Một người tinh tấn như vậy được gọi là tinh tấn không để khởi sinh những bất thiện pháp chưa khởi sinh.
b. Loại trừ những bất thiện pháp đã khởi sinh
Loại trừ những bất thiện pháp đã khởi sinh có nghĩa là bạn có thể làm những điều bất thiện hay có tâm bất thiện trước đây, và nay bạn tinh tấn loại trừ những điều bất thiện hay tâm bất thiện đó.
Khi đã và đang có những tâm bất thiện đó thì bây giờ bạn nên có thái độ như thế nào?
Bạn có nên hối hận, ăn năn tiếc nuối không?
- Nếu bạn cảm thấy phiền muộn, hối hận là bạn đang tạo những Nghiệp bất thiện mới.
- Như vậy là bạn đã nhân lên gấp bội tâm bất thiện, bạn đã làm cho tâm bất thiện trở nên tệ hại hơn.
Đức Phật dạy, hãy để chúng qua một bên. Bởi vì những gì bạn làm thì đã làm rồi. Bạn không thể làm lại hay sửa đổi gì được nữa.
Sống với những tâm bất thiện này và buồn khổ ân hận về chúng chẳng giúp ích chi cho bạn cả.
Vậy đừng nghĩ đến chúng nữa mà hãy cố gắng làm những điều tốt, điều thiện.
Bằng cách này, bạn có thể chế ngự được những tâm bất thiện đã sinh khởi.
Như vậy, đối với những tâm bất thiện đã sinh khởi, cách hay nhất là đừng nghĩ đến chúng nữa.
Thay vào đó, bạn hãy làm các việc thiện lành và hạ quyết tâm: “Tôi sẽ không để những tâm bất thiện này khởi sinh nữa”.
Không phải bạn chỉ quên chúng là đủ. “Quên” ở đây có nghĩa là hứa với mình hay thệ nguyện không để chúng xảy ra trong tương lai nữa.
Tôi nguyện không để những tâm bất thiện này khởi sinh trong tâm tôi nữa và tôi nguyện từ nay về sau làm việc lành.
Đức Phật đã dạy: nếu chúng ta làm được như vậy, chúng ta sẽ chế ngự hay khử trừ những bất thiện tâm đã sinh khởi này, và không để chúng khởi sinh lại một lần nữa trong tương lai.
Đối với thiện tâm, cũng có hai loại tinh tấn.
Một là tinh tấn làm phát khởi những thiện tâm chưa phát khởi.
Hai là tinh tấn phát triển những thiện tâm đã có.
c. Tinh tấn làm phát khởi những thiện tâm chưa phát khởi
Có thể có một số thiện tâm chưa khởi sinh trong bạn. Như một vài việc bố thí cúng dường bạn chưa làm, một số giới luật bạn chưa giữ, hoặc bạn chưa hành thiền hay bạn chưa đạt được các tầng thiền (jhāna) v.v… Bạn nỗ lực tinh tấn để đạt được các tầng thiền hay nỗ lực tinh tấn để đạt được những thiện tâm chưa sinh khởi trước đây.
d. Tinh tấn phát triển thiện tâm đã có
Tinh tấn phát triển những thiện tâm đã có, nghĩa là tiếp tục thực hành các việc thiện đã có. Đó là luôn luôn làm các hành vi thiện lành đã có nhiều lần.
Như vậy, đừng thỏa mãn hay hài lòng với việc hành thiền của mình trong một giờ, một ngày hay trong một khóa thiền mười ngày, một tháng v.v… mà phải hành thiền tiếp tục, hành tới, hành lui, nhiều lần, có như thế thì việc hành thiền mới phát triển tốt đẹp.
Tóm lại, có bốn loại tinh tấn: hai là bất thiện tâm, và hai là thiện tâm.
Bạn phải có tinh tấn mạnh mẽ để
- ngăn ngừa những bất thiện tâm chưa sinh khởi,
- và tinh tấn loại trừ những bất thiện tâm đã sinh khởi.
Bạn cũng phải có tinh tấn mạnh mẽ
- để khởi sinh những thiện tâm chưa sinh khởi và
- để phát triển những thiện tâm đã sinh khởi.
Tinh tấn như vậy không phải là tự hành hạ hay hành khổ hạnh làm cho cơ thể kiệt quệ mà là nỗ lực tinh tấn mạnh mẽ để làm lành tránh dữ (vi thiện khứ ác) được Đức Phật tán dương.
7. Chánh Niệm
Chánh Niệm là một tâm sở nhờ đó mà bạn nhớ được sự vật.
- Đặc tánh của chánh niệm là chìm sâu vào đối tượng hay hoàn toàn ý thức đối tượng, không lay động, không hời hợt nổi trôi trên bề mặt.
- Công năng của chánh niệm là nhớ, không để mất đề mục, luôn luôn giữ đề mục trong tầm quán sát của mình. Khi hành Thiền Minh Sát bạn phải luôn luôn nhớ ghi nhận đề mục hay những sự vật xảy ra trong giây phút hiện tại.
- Biểu hiện của chánh niệm là trực diện với đề mục, nghĩa là mặt đối mặt với đề mục, canh phòng không để rơi vào chỗ thất niệm.
Đôi khi ta gọi Chánh Niệm là quán sát hay theo dõi.
Có bốn căn bản hay bốn nền tảng của Chánh Niệm:
- Quán sát thân,
- quán sát thọ,
- quán sát tâm,
- quán sát pháp;
hay
- niệm thân,
- niệm thọ,
- niệm tâm,
- niệm pháp.
Khi hành thiền bạn phải hành tất cả bốn sự quán sát đó. Nhưng không phải thực hành cùng lúc, chỉ chú tâm đến đối tượng đang xuất hiện trong hiện tại và nổi bật mà thôi.
8. Chánh Định
Khi giảng giải về Chánh Định, Đức Phật giảng giải về bốn tầng thiền (Jhāna). Như vậy, Chánh Định có nghĩa là
- tầng thiền thứ nhất,
- tầng thiền thứ nhì,
- tầng thiền thứ ba,
- tầng thiền thứ tư.
Khi nghe chữ Jhāna chúng ta thường nghĩ đến các tầng thiền Hữu Sắc (Rūpāvacara Jhāna). Nếu các bạn có học Abhidhamma (Vi Diệu Pháp) các bạn sẽ biết Đạo Tâm vào lúc Giác Ngộ cũng là Jhāna.
Bạn có
- Nhất thiền Đạo Tâm,
- Nhị thiền Đạo Tâm,
- Tam thiền Đạo Tâm,
- Tứ thiền Đạo Tâm.
Bốn tầng thiền hữu sắc này là bốn tầng Thiền Định, có thể thực hành trước khi hành Thiền Minh Sát hay khi đang hành Thiền Minh Sát. Ngay khi hành Thiền Minh Sát, bạn có thể hành Thiền Định để đạt các tầng Thiền Định, rồi thực hành Thiền Minh Sát, rồi thực hành Thiền Định v.v… hết thiền này lại sang thiền kia.
Vào lúc Giác Ngộ thì Jhāna là Jhāna siêu thế. Đạo Tâm khởi sinh vào lúc Giác Ngộ có thể thuộc về nhất thiền, nhị thiền, tam thiền, tứ thiền v.v… Như vậy, bốn tầng thiền thế tục vẫn có thể là các tầng thiền siêu thế.
Đức Phật lấy bốn tầng thiền để chỉ cho Chánh Định. Mặc dầu bốn tầng thiền thuộc về Thiền Định, nhưng bốn tầng thiền này cũng có thể làm căn bản cho Thiền Minh Sát.
Đối với những ai chọn thực hành Thiền Định trước sau đó chuyển sang thực hành Thiền Minh Sát thì các tầng thiền này có thể được chọn làm đối tượng để hành Thiền Minh Sát, và như vậy các tầng Thiền Định đã làm căn bản cho Thiền Minh Sát. Tuy nhiên, ở đây nên hiểu rằng: “Sát Na Định” cũng đóng vai trò tương tự, nghĩa là Sát Na Định cũng là Chánh Định; bởi vì nếu không có Sát Na Định thì sẽ không có Thiền Minh Sát cũng như không có Giác Ngộ.
Sát Na Định có thể đạt được khi thiền sinh giữ tâm trên đối tượng trong một thời gian ngắn, một vài sát na chẳng hạn. Khi thiền sinh có thể giữ tâm trên đề mục lâu hơn, khoảng năm mười phút cho đến nửa tiếng, thì thiền sinh có tạm thời định. Vào lúc ấy thiền sinh ít khi bị phóng tâm, và ngay khi có phóng tâm đi nữa thiền sinh cũng có thể loại trừ được ngay tức khắc.
Một cách tổng quát, điều quan trọng cần biết về các tầng thiền là: dục lạc và các tầng thiền đối kháng nhau.
- Dục lạc là chướng ngại của các tầng thiền.
- Khi muốn đạt các tầng thiền thì bạn phải tránh xa dục lạc và tinh tấn hành Thiền Định. Dục lạc đối kháng với Định tâm.
- Dục lạc cũng là chướng ngại của Thiền Minh Sát nữa.
- Bạn không nên trộn lẫn Thiền Minh Sát với dục lạc ngũ trần.
Khi hành Thiền Minh Sát thì sự thực hành phải thật thanh tịnh nghĩa là không thể trộn lẫn Thiền Minh Sát với bất kỳ những gì dính líu đến dục lạc ngũ trần.
Tám chi của Bát Chánh Đạo hay Đạo Đế là Chân lý cao thượng thứ tư trong bốn chân lý cao thượng (Tứ Diệu Đế), dẫn đến sự chấm dứt phiền não.
Khi bạn thực tập Thiền Minh Sát là bạn thực hành tám chi của Bát Chánh Đạo, tức là bạn đã đi trên Đạo hay trên con đường này.
Trong Bát Chánh Đạo có năm chi tích cực là:
- Chánh Kiến,
- Chánh Tư Duy,
- Chánh Tinh Tấn,
- Chánh Niệm,
- Chánh Định.
Chúng được gọi là những chi tích cực vì chúng hoạt động tích cực trong khi thiền sinh hành thiền.
- Nếu không có Chánh Tinh Tấn hay nỗ lực thì thiền sinh cũng không thể đưa tâm đến đối tượng được.
- Nếu không có Chánh Niệm thì tâm không thể chạm đối tượng được.
- Nếu không có Chánh Định thì tâm không thể trú (hay ở trên) đối tượng được.
- Nếu không có Chánh Kiến thì tâm không thể xuyên thấu vào bản chất của sự vật để thấy đúng thực tướng của chúng được.
- Nếu không có Chánh Tư Duy, hay Chánh Hướng Tâm thì thiền sinh không thể hướng tâm vào đối tượng.
- Chánh Hướng Tâm hay Chánh Tư Duy hướng tâm vào đối tượng.
- Chánh Tinh Tấn hỗ trợ Chánh Hướng Tâm và các tâm sở khác.
- Chánh Niệm giúp tâm chạm vào đối tượng và đi sâu vào trong đối tượng.
- Chánh Định giữ tâm trên đối tượng một thời gian dài hơn.
- Rồi Chánh Kiến giúp tâm thấy đối tượng một cách như thực.
Khi việc hành thiền tiến triển tốt đẹp thì năm chi này làm việc một cách tích cực và quân bình. Đó là lý do tại sao chúng được gọi là những “yếu tố tích cực” (Caraca Magganga).
Ba chi còn lại là
- Chánh Ngữ,
- Chánh Nghiệp,
- Chánh Mạng.
Ba chi về giới này hầu như hoàn mãn khi bạn hành thiền. Trước khi hành thiền bạn giữ giới. Điều này có nghĩa là bạn tự chế một số hành động về thân và khẩu. Ba sự tự chế này có thể không hiện diện trong khi bạn đang hành thiền, bởi vì chúng chỉ hiện diện khi bạn lâm vào hoàn cảnh có thể phạm giới nhưng bạn tự chế, không vi phạm. Khi bạn đang hành thiền thì giới đã đủ rồi.
Như vậy, bạn có thể nói tám yếu tố trong Bát Chánh Đạo đã làm việc trong khi bạn đang hành thiền.
Tám chi pháp hay tám yếu tố này đã tạo nên con đường Giới, Định, Huệ.
- Chánh Kiến, Chánh Tư Duy (hay Chánh Hướng Tâm) thuộc về nhóm Huệ.
- Chánh Ngữ, Chánh Nghiệp, Chánh Mạng thuộc về nhóm Giới.
- Chánh Tinh Tấn, Chánh Niệm, Chánh Định thuộc về nhóm Định.
Như chúng ta đã đề cập trước đây, Bát Chánh Đạo có thể thuộc về Thế Tục hay Siêu Thế.
Vào lúc Giác Ngộ, với Đạo Tâm, Bát Thánh Đạo là Siêu Thế.
Trong khi hành thiền, ta áp dụng Bát Chánh Đạo, thì đó là Thế Tục.
Chúng ta đã xét đến Bốn Chân Lý Cao Thượng hay Tứ Diệu Đế với nhiều chi tiết. Bạn có thể đọc sách để biết thêm về Bát Chánh Đạo và Bốn Chân Lý Cao Thượng. Đây là phần căn bản của Phật Giáo.
Bốn Chân Lý Cao Thượng hay Tứ Diệu Đế được Đức Phật khám phá và dạy dỗ cho chúng sinh. Trong Bốn Chân Lý Cao Thượng hay Tứ Diệu Đế thì Chân Lý Cao Thượng hay Diệu Đế thứ tư, Đạo Đế là chân lý chúng ta cần phải quan tâm bởi vì Đạo Đế hay Bát Chánh Đạo là chân lý đi đến nơi thoát khổ.
Mặc dầu bốn chân lý đều quan trọng, nhưng chúng ta phải dùng chân lý thứ tư hay Bát Chánh Đạo làm phương tiện tu tập để
- quán sát chân lý thứ nhất (khổ)
- loại trừ chân lý thứ hai (ái dục), và
- chứng ngộ chân lý thứ ba (diệt hay Niết Bàn).
Tóm lại, chúng ta phải dùng chân lý thứ tư hay Bát Chánh Đạo, đứng đầu là chánh niệm, để quán sát các Pháp Hữu Vi hay Vật Chất và Tâm để thấy rõ chúng là
- Vô Thường,
- Khổ,
- Vô Ngã
(Vô Thường, Bất Toại Nguyện, Không Bản Chất hay không điều khiển hay kiểm soát được).
- Thấy rõ Vật Chất và Tâm là Vô Thường, Bất Toại Nguyện là hiểu rõ chân lý thứ nhất (Khổ đế, khổ phải thấy rõ).
- Thấy rõ khổ đế, nên không còn xem chúng là quan trọng. Thấy chúng không đáng để ta Tham Ái hay dính mắc vào, rồi diệt hẳn Tham Ái. Đây là chân lý thứ hai: (Tập đế. Tham Ái phải đoạn trừ).
- Do thấy sự vật sinh diệt, tạm bợ, không quan trọng, không đáng để tham luyến, dính mắc nên bấy giờ tâm lấy “đối tượng không sinh diệt” (đó là Niết Bàn) để hướng tâm vào hay làm đối tượng. Đây là chân lý thứ ba – (Diệt đế. Diệt hay Niết Bàn phải chứng ngộ.
- Muốn đạt chân lý thứ ba là Diệt hay Niết Bàn thì chúng ta phải thực hành chân lý thứ tư (Đạo đế) hay Bát Chánh Đạo.
Lấy Bát Chánh Đạo hay chân lý thứ tư làm phương tiện tu tập để
- quán sát chân lý thứ nhất (khổ)
- loại trừ chân lý thứ hai (ái dục),
- và chứng ngộ chân lý thứ ba (diệt hay Niết Bàn).
Vậy, chân đế thứ tư cần phải thực hành, (Đạo đế. Cần phải thực hành).
Cầu mong các bạn, tinh tấn thực hành Bát Chánh Đạo, và đạt được mục tiêu tối thượng là Giác Ngộ Bốn Chân Lý Cao Thượng (Tứ Diệu Đế) ngay trong kiếp sống này.
Câu hỏi
- Thế nào Chánh Mạng?
- Những hành động thân khẩu nào khi giữ bảy giới thuộc Chánh Ngữ, Chánh Nghiệp, và Chánh Mạng?
- Hãy nêu thí dụ để phân biệt sự khác nhau giữa Chánh Nghiệp và Chánh Mạng.
- Có mấy loại Chánh Tinh Tấn?
- Hãy liệt kê bốn loại Chánh Tinh Tấn.
- Thế nào là tinh tấn ngăn ngừa những tâm bất thiện chưa khởi sinh?
- Thế nào là tinh tấn loại trừ những bất thiện pháp đã khởi sinh?
- Thế nào là tinh tấn làm phát khởi những thiện tâm chưa phát khởi?
- Thế nào là tinh tấn phát triển thiện tâm đã có?
- Thế nào là Chánh Niệm?
- Hãy nêu đặc tính của Chánh Niệm.
- Hãy nêu công năng của Chánh Niệm.
- Hãy nên biểu hiện của Chánh Niệm.
- Thế nào Chánh Định?
- Bốn tầng thiền Jhāna có liên hệ như thế nào với Chánh Định?
- Hãy nêu 5 chi tích cực trong Bát Chánh Đạo. Năm chi này hoạt động như thế nào?
- Ba chi: Chánh Ngữ, Chánh Nghiệp, và Chánh Mạng hoạt động như thế nào khi ta hành thiền Minh Sát?
- Trong bốn chân lý cao thượng, ta dùng chân lý thứ tư làm phương tiện tu tập như thế nào cho đúng?
Nguồn trích dẫn: Phật Pháp Căn Bản, Hòa Thượng Sīlānanda giảng, Hòa Thượng Kim Triệu hiệu đính, Sư Khánh Hỷ soạn dịch.
